Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis) to piękna i pożyteczna bylina z rodziny jasnotowatych. Należy do rodzaju dwuliściennych. Jest półkrzewem, jego wzniesione, rozgałęzione łodygi od dołu drewnieją. W języku polskim jego ludowa nazwa to józefek. Z kolei w języku arabskim jego miano pochodzi od wyrażenia „święte ziele”. Do dziś w języku francuskim hyzop ma dwie nazwy: hysope, ale i także święte zioło (herbe sacré).
Jest też wspominany w Biblii, do dziś toczą się dyskusje czy biblijny hyzop to roślina, którą obecnie omawiamy, ale pewne jest, że dla Hebrajczyków był rośliną świętą i oczyszczającą fizycznie i symbolicznie. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego i południowo-zachodniej Azji, obecnie jest szeroko uprawiany w środkowej i południowej Europie, Indiach i w Azji środkowej. Zawleczony został i zadomowił się także w Ameryce Północnej. Często zdobi skalniaki w ogrodach. Lubi też rosnąć pod murkami, na wapiennych skałach, w suchych i słonecznych miejscach, spotyka się również zdziczały na polach i łąkach.
Ta aromatyczna roślina przekracza najczęściej pół metra wysokości, średnio wyrasta od 20 cm do 1m. Liście ma lancetowate, podłużne, ostro zakończone. Kwiaty skupione są po 3-7 w kątach liści, mają zwykle nasycony fioletowy lub niebieskawy kolor, rzadziej biały lub różowy. Kwitnie od lipca do końca września.
Hyzop lekarski – zastosowanie
Ziele to było uprawiane już w starożytności, w średniowieczu w Europie rozpowszechnili go benedyktyni i cystersi, którzy uprawiali je w przyklasztornych ogrodach. W okresie Odrodzenia wciąż jeszcze uważano za niezwykle skuteczny lek. Wierzono, że chroni przed wszelkimi chorobami: od gruźlicy po dżumę, od chorej wątroby po astmę. W XVI wiecznym Herbarzu wymieniał też go ówczesny polski lekarz.
Hyzop lekarski ma przyjemny, balsamiczno-korzenny zapach dzięki zawartości olejków eterycznych. Jako przyprawę można zrywać listki już w pierwszym roku uprawy, 2-3 rośliny w zupełności wystarczą na potrzeby domowej kuchni. Przede wszystkim zaostrza on smak mało wyrazistych potraw. W przepisach kuchni staropolskiej tę przyprawę dodawano do zupy fasolowej, ziemniaczanej, jak również do serów, twarogów i pasztetów.
Do suszenia należy poczekać do drugiego roku i ścinać górną część rośliny w początkowym okresie kwitnienia, który przypada na lipiec. Hyzop lekarski jest rośliną wybitnie miododajną, toteż jest często sadzony w sąsiedztwie pasiek. Ponadto przyprawia się nim różne wódki gatunkowe, wermuty i likiery np. benedyktynkę czy francuskie Chartereuse. We Francji, w Hiszpanii czy we Włoszech hyzop lekarski jest w ogóle bardzo popularnym dodatkiem kulinarnym do wielu dipów, majonezów i sałatek.
Hyzop lekarski – właściwości lecznicze
Hyzop lekarski rośliną leczniczą, stosowaną także jako przyprawa kuchenna, używany ponadto w przemyśle kosmetycznym do wyrobu perfum. Po latach stracił swoja opinie panaceum, ale badania biochemiczne wykazały, iż rzeczywiście zawiera pożyteczne fitosubstancje. Głównymi składnikami olejku eterycznego z józefka są pinokamfen, pinen i limonen. Stanowi on 0,3 do 0,9%, ma słodkawy smak i aromatyczny zapach nieco przypominający kamforę. Roślina zawiera także ok. 8% garbników, flawonoidy, glikozyd hesperydynę, żywicę, kwasy organiczne i inne.
Hyzop lekarski jest skutecznym środkiem wykrztuśnym i pobudzającym oddychanie oraz silnym środkiem przeciwpotowym. Poza tym działa moczopędnie i poprawia trawienie. Działa rozkurczowo na przewód pokarmowy, przywraca prawidłową perystaltykę jelit, rozbija gazy w jelitach.
Nie wolno tego ziela pić czy też jeść jako przyprawy w zbyt dużych ilościach, ponieważ mocno pobudza ośrodkowy układ nerwowy, a poza tym większe ilości olejku lotnego wydalanego przez błony śluzowe płuc, mogą powodować podrażnienia, a nawet nadmierne przekrwienie. Trudno go jednak przedawkować, ponieważ jej silny aromat może zagłuszyć wszelkie inne smaki i zapachy, toteż nasze zmysł węchu i smaku w naturalny sposób podpowiada nam jaka ilość jest wystarczająca jako przyprawa, a także lekarstwo.
Nie wolno go stosować jedynie kobietom w ciąży, gdyż może spowodować poronienie i zatrucie. Niemniej jednak odpowiednio dozowany pomaga w przewlekłych schorzeniach oskrzeli, zwłaszcza przy dychawicy oskrzelowej oraz jako płukanka przy wszelkich stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, np. łagodzi bóle zębów. Działając na zakończenia nerwowe hyzop lekarski hamuje nadmierne pocenie się.
Hyzop lekarski – sposób użycia
- Napar: pół łyżki suszonego ziela zalać szklanką wrzącej wody, zaparzać 20-30 minut. Pić 2-3 razy dziennie po pół szklanki. Inny przepis na napar to 10-20 g suszu na litr wrzącej wody, macerować 2-3 godziny, pić w stanach przeziębieniowych, pomocniczo w chorobach wirusowych i bakteryjnych.
- Sałatka: 5-6 świeżych listków drobno posiekać i dodawać do mieszanek zielonych sałat lub do sałatek jarzynowych. Doskonale podkreśla podobnie smak fasolki po bretońsku.
- Środek aromatyzujący: ziele sadzone przy rabatach warzywnych w ogrodzie odstrasza szkodniki, rosnące na balkonie w skrzynkach odpędza komary, a jego suszone listki możemy używać do potpourri.
