Gorczyca biała (Sinapis alba) lub inaczej gorczyca jasna jest rośliną jednoroczną z rodziny krzyżowych, czyli kapustowatych. Spotyka się ją zdziczałą przy drogach i na polach, chociaż zasadniczo pozyskiwana jest z upraw. Pochodzi z krajów śródziemnomorskich. Obecnie jest uprawiana w Europie Środkowej i Zachodniej oraz w Ameryce Północnej. Kwitnie na żółto, jak rzepak.
W języku polskim uchodzi za symbol goryczy – W 'Dziadach’ Adama Mickiewicza duchy zmarłych proszą dzieci o 2 ziarnka gorczycy, bo „kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”. Nasionka gorczycy znane są od tysięcy lat. Już zapiski na glinianych tabliczkach sumeryjskich wskazują, że w tamtych odległych czasach była znana jako składnik maści leczniczych. Starożytni mieszkańcy Indii, Chin, Rzymu i Grecji używali gorczycy do przyprawiania potraw i do leczenia. Uchodziła za lek na ból zębów, szkorbut, problemy żołądkowe. Plastry tartej gorczycy z octem uważane były za panaceum na wszystkie problemy zdrowotne.
Dorasta do wysokości 30 do 60 cm, ma wzniesioną, bruzdkowaną, silnie rozgałęziona, owłosioną łodygę. Jej szorstkie, pierzaste liście są ułożone naprzemianlegle. Mają kształt liry, rosną na krótkich ogonkach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Kwiaty w kolorze jasnożółtym zebrane w baldachy, zaczynają się rozwijać od szczytu łodygi w dół. Owoc gorczycy białej to 3-5 cm łuszczyna, która zawiera 3 do 6 jasnożółtych nasion. Są okrągłe i malutkie, o średnicy 2-3 mm, śluzowacieją po zwilżeniu.
Roślina potrzebuje ziemi gliniastej lub gliny z domieszką piasku, bogatej w próchnicę, wapiennej, odpowiednio wilgotnej. Jest wrażliwa na zakwaszenie gleby i nadmiar wody. Nasiona można wysiewać do ziemi na przełomie marca i kwietnia na głębokość 1,5 – 2 cm, co jakieś 30 cm odstępu. Wschodzi po około tygodniu. Trzeba ją kosić zanim nasiona dojrzeją, gdyż potem się osypują.
Gorczyca biała – zastosowanie
Kiedyś w Indiach, Grecji, Rzymie a także w Azji Mniejszej gorczyca biała wraz z innymi rodzajami była uprawiana pod wytłaczanie oleju, obecnie, tak w Polsce jak i w innych krajach europejskich – raczej jako surowiec do wyrobu musztardy i jako nasionka przyprawowe. Świeże liście gorczycy dodane do sałatek mają działać jak afrodyzjak. Taką sałatkę spożywał sam Karol Wielki. Faktycznie zawierają duże ilości witaminy C i składników mineralnych.
Jest rośliną miododajną, pastewną – młode rośliny przed kwitnięciem oraz makuchy są wartościową paszą podawana zwierzętom. Jej nasiona są używane w lecznictwie dzięki zawartości śluzu oraz innych fitoskładników, a także służą do wyrobu oleju jadalnego i technicznego. Nade wszystko jest znana i lubiana jako główny składnik musztardy. Tę sporządza się z całych nasion lub z makuchów po odciśnięciu oleju.
Musztarda z gorczycy białej jest łagodniejsza w smaku niż przysądzona z innych odmian tej rośliny. Musztarda znakomicie pobudza wydzielanie sków trawiennych, przez co ułatwia i przyspiesza trawienie. Równocześnie działa bakteriobójczo. Te właśnie bakteriobójcze właściwości powodują dodawanie nasion gorczycy do wszelkiego rodzaju marynat i kiszonek. Przedłużają ich trwałość i naturalnie konserwują, chroniąc przez zepsuciem. Suszona gorczyca wchodzi tez w skład pieprzu ziołowego.
Gorczyca biała – właściwości
Nasiona zawierają 18 do 40% oleju tłustego, a jej odmiana sarepska 23-47 %. Nazwa tej odmiany oraz musztardy pochodzi od nazwy miasta w byłym ZSRR – Sarepty, które potem zostało przemianowane na Krasnoarmiejsk. Oprócz oleju nasiona gorczycy białej zawierają 25% substancji śluzowych, podobnie jak np. siemię lniane. Działają powlekająco i osłaniająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego. Poza tym pęcznieją w nim i dzięki temu oraz lekkiemu podrażnianiu aromatami przyspieszają perystaltykę jelit. Stosowane są też jako naturalny lek przy obrzękach i przewlekłym zapaleniu pęcherza. Inne cenne składniki nasion gorczycy białej to glikozydy, w tym ok.2,5% synalbiny, związki białkowe, 6% soli mineralnych, 4-5% enzymu mirozyny, aminy i olejek eteryczny.
Nie należy jej stosować w ostrych stanach zapalnych przewodu pokarmowego, chyba że w formie osłaniającego wyciągu wodnego.
Gorczyca biała – sposób użycia
- Wyciąg wodny na zimno osłaniający w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy: 2 łyżeczki całych nasion zalać szklanką letniej wody i zostawić na noc. Pić 3 razy dziennie po ćwierć szklanki przed posiłkami. Ten wyciąg zawiera tylko śluz.
- Wyciąg na niestrawność, zaparcia i wzdęcia: 2 łyżeczki nasion rozgnieść w moździerzu i zalać na noc szklanką wody. Wypić rano na czczo. Z rozgniecionych nasion uwalnia się synalbina, która leczy skłonność do zaparć i reguluje trawienie.
- Napar do płukania gardła: 1 łyżkę nasion gorczycy białej zalać szklanką wrzątku, zaparzać przez kwadrans, używać przy anginie, zapaleniu migdałków, itp.
- Okłady z gorczycy: całe nasionka przygotowane jak na wyciąg wodny wyłożyć na gazę i stosować jako okład w chorobach reumatycznych. Z kolei wysuszone całe nasionka zaszywane w małe poduszeczki służą jako wielokrotnego użytku kompresy w bólach reumatycznych i stanach zapalnych stawów.
