Dzięgiel litwor (Angelica archangelica) rośnie dziko w Skandynawii, Grenlandii, Islandii, Europie Środkowej i niektórych częściach Azji Północnej. Roślina będzie rosła tylko w wilgotnej glebie.
Opis rośliny: Dzięgiel litwor to dwuletnia lub krótkotrwale rosnąca roślina wieloletnia, należąca do rodziny Apiaceae (selerowate, baldaszkowate). Lepiej znana, jako rodzina selera, marchewki lub pietruszki. Może wynosić do około 180 cm wysokości. Korzeń jest gruby, mięsisty i rozgałęziony kilkoma małymi korzonkami. Liście są zielone, pierzaste składające się z trzech części. Każda część produkuje trzy szorstkie i jajowate listki. Kwiaty są żółte z odrobiną zieleni. Roślina kwitnie od lipca do sierpnia. Zioło jest samopłodne, ponieważ kwiaty mają zarówno męskie, jak i żeńskie narządy, zapylane przez owady.
Użyte części roślin: Wszystkie części roślin są używane, jako żywność, przyprawy i leki.
Dzięgiel litwor – zastosowanie lecznicze i korzyści
W każdej części rośliny znajduje się lotny olej. Korzeń zawiera pochodne phellandrenu ( związki organiczne), terpenów, kumaryny (zidentyfikowano łącznie 26 pochodnych), takich jak osthol, angelicin i arginina.
Korzeń zawiera również gorzkie substancje, glukozę, sacharozę, sacharynę i niektóre kwasy organiczne, takie jak kwas aconitowy, kwas fumarowy i kwas szczawiowy. Nasiona są bogate w oleje tłuste, a liście zawierają taninę i substancje gorzkie.
Dzięgiel litwor od wieków był ważną rośliną leczniczą i źródłem żywności, zwłaszcza dla ludności w północnej Finlandii, Norwegii i Szwecji oraz na Grenlandii.
Roślina była dobrze znana wśród wikingów i zgodnie z islandzkimi prawami była chroniona prawem przed zbiorami aż do 1000 roku. W Norwegii roślinę uprawiano w ogrodach specjalnych i prawdopodobnie była to pierwsza roślina lecznicza eksportowana z krajów skandynawskich do reszty Europy.
W XIV wieku dzięgiel litwor stał się dobrze znany, jako ziele lecznicze w całej Europie. W średniowieczu uważano, że korzeń rośliny był skuteczny, jako leczenie zarazy, a w XVII i XVIII w. roślina była szeroko stosowana w leczeniu infekcji jelitowych, takich jak dyzenteria i cholera.
Wśród współczesnych zielarzy dzięgiel jest uważany za gorzkie, rozgrzewające i orzeźwiające zioło. Może być ono wykorzystane, jako lekarstwo na szeroką gamę chorób i zaburzeń. Ponieważ zioło jest gorzkie, jest głównie stosowane w dolegliwościach związanych z układem trawiennym. Jest także wykorzystane do stymulowania apetytu, poprawy trawienia i łagodzenia kolki oraz zmniejszenia produkcję gazów jelitowych.
Dzięgiel litwor – właściwości lecznicze
Ziele ma bakteriobójczy wpływ na przewód pokarmowy i zwiększa produkcję kwasu żołądkowego. Oba te czynniki mogą przyczynić się do osłabienia lub pozbycia się bakterii, które często powodują różne dolegliwości żołądkowe i dyskomfort.
Dzięgiel litwor może być również użyteczny w przypadku złego ukrwienia i jest stosowany do leczenia choroby Buerger’a, która powoduje, odcinkowe, wieloogniskowe zapalenie małych i średnich tętnic i żył o postępującym przebiegu.
Roślina jest również znana ze swoich właściwości wykrztuśnych i była tradycyjnie stosowana, jako ziołowy środek wspomagający zapalenie oskrzeli, astmę i inne schorzenia układu oddechowego. Korzenie rośliny, są powszechnie stosowane w takich przypadkach, ale mogą też być użyte łodygi i nasiona.
Na podstawie ostatnich badań dzięgiel litwor wykazuje działanie przeciwrakowe poprzez przeciwdziałanie zmianom komórek, które mogą rozwinąć się w raku. Potrzebne są jednak dalsze badania w celu potwierdzenia potencjału zioła, jako leczenia przeciwnowotworowego.
Ponadto roślina ma właściwości przeciwutleniające, które mogłyby być użyteczne w zapobieganiu i leczeniu miażdżycy tętnic.
Eksperci z dziedziny medycyny zgodzili się na stosowanie tej rośliny, jako leku na obniżenie wysokiej gorączki, objawów przeziębienia, zakażenia dróg moczowych i niestrawności.
Łodygi dzięgla litwor są jadalne, bardzo bogate w składniki odżywcze i mogą być spożywane w ten sam sposób jak seler. Zewnętrzna warstwa łodyg jest zwykle usuwana, a tylko ziele zielone i soczysta część wewnętrzna jest spożywana. Roślina ma silny smak, ale jeśli jest poddana gotowaniu smak staje się łagodniejszy.
Od wieków roślina była stosowana, jako środek smakowo-zapachowy w likierach i nadal jest głównym składnikiem smakowym w likierach francuskich Bénédictine i Chartreuse.
Dzięgiel litwor – dawkowanie i sposób podawania
Jako herbata: 1 łyżeczkę suszonego i drobno posiekanego korzenia zalana jedną filiżanką wrzącej wody, a następnie pozostawiona na parę minut do zaparzenia.
Jako nalewka: Zalecane dawkowanie zazwyczaj wynosi 20-40 kropli podawanych trzy razy na dobę.
Dzięgiel litwor – efekty uboczne i możliwe interakcje
Działania niepożądane związane ze stosowaniem preparatów na bazie dzięgla litwor w zalecanych dawkach nie są powszechne. Duże dawki korzenia lub olejki eteryczne mogą być jednak bardzo toksyczne. Korzeń jest uważany za nieco trujący, gdy jest świeży, i powinien być dokładnie wysuszony przed użyciem.
Preparaty nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży ani matki karmiące piersią. Również nie powinno podawać dzieciom w wieku poniżej dwóch lat. Nie zaleca się stosowanie wewnętrznie tego zioła przez osoby z chorobą wrzodową żołądka i jelit oraz cukrzycą. Kontakt ze skórą świeżej rośliny może powodować nadwrażliwość (uczulenie) u niektórych osób.
Przy zbieraniu dzięgla z dzikich terenów jest bardzo ważne, aby upewnić się, że właściwy gatunek jest zbierany.
