Dąb szypułkowy (Quercus robur) lub inaczej dąb pospolity jest powszechnie znanym drzewem liściastym. Należy do rodziny bukowatych. Jest to gatunek długowieczny, prawdopodobnie osiąga wiek 400-500 lat, choć pojedyncze okazy są datowane nawet na ponad 1000 lat. Stare egzemplarze w Polsce stanowią pomniki przyrody i są pod ochroną. Do najbardziej sławnych należą dąb w Kandynach k. Elbląga, o obwodzie pnia ponad 10 m, drzewa w Rogalinie k. Poznania, gdzie możemy zobaczyć największe skupisko dębów pomnikowych w Parku Krajobrazowym i „Bartek” k. Zagnańska. Dąb szypułkowy występuje w wielu odmianach, z których odmiana stożkowata zwana popularnie dębem piramidalnym, pokrojem przypominająca topolę włoską, uważana jest za najwartościowszą odmianę stożkowatą wśród drzew liściastych.
Rośnie dziko w Europie, za wyjątkiem dalekiej północy i obszarów śródziemnomorskich oraz na Kaukazie i w Azji Mniejszej. W Polsce jest pospolity w całym niżu i w niższych partiach rejonów górskich. Występuje pojedynczo w lasach mieszanych lub też tworzy zwarte drzewostany, zwane dąbrowami. Lubi żyzne, głębokie gleby. Jest potężnym drzewem osiągającym wysokość do 40 metrów, o rozłożystej, nieregularnej koronie. Na wysokość rośnie 150-200 lat, potem przyrasta tylko na grubość. Obwód pnia dochodzi do 14 metrów. Kora młodych drzew jest gładka, natomiast starszych jest gruba, głęboko podłużnie spękana.
Skórzaste liście dębowe długości do 15 cm, kształtu odwrotnie jajowatego, u nasady są silnie zwężone i osadzone na maleńkim ogonku. Ich barwa to głęboka soczysta zieleń. Maja 3-6 klap o zaokrąglonych brzegach i głęboko wciętych zatokach. Owocem są zielone, jajowate orzechy zwane popularnie żołędziami, długości do 3,5 cm, osadzone po 2-3 na długiej, zwisającej gałązce. U dołu otoczone są zdrewniałą miseczką, podłużnie prążkowane na całej długości. Dąb kwitnie od końca kwietnia do końca maja. Kwiaty męskie zebrane są w zwisające kotki, natomiast żeńskie, dość niepozorne, wyrastają z kątów liści, po kilka na długich szypułkach.
Dąb szypułkowy – zastosowanie
Władcy cesarstwa rzymskiego w czasach antycznych, chcąc podkreślić swoje znaczenie, nosili na skroniach wieńce z liści dębowych. Dawni Słowianie otaczali to drzewo wielkim szacunkiem. Pod jego koroną odprawiano obrzędy, składano ofiary, tańczono i śpiewano. Wzbudzało podziw swoją dostojnością. Było i nadal jest symbolem siły i długowieczności, czego przykładem jest powiedzenie „Silny jak dąb”.
Według bioenergoterapeutów drzewo to ma zdolność wzmacniania organizmu i regenerowania sił witalnych człowieka. Roślinę pozyskuje się ze stanowisk naturalnych. Do celów leczniczych używa się prawie wyłącznie kory z pni i gałęzi młodych egzemplarzy. Zawiera ona bardzo duże ilości garbników, jest stosowana jako lek ściągający przy przewlekłych nieżytach jelit, biegunkach, natomiast zewnętrznie do przemywania ran, przy odmrożeniach i nadmiernym poceniu się. Można odwar wsmarowywać w skórę głowy przy wypadających włosach, co jednocześnie wpłynie korzystnie na podkreślenie ich ciemnego koloru. Zapotrzebowanie na korę jest spore. Dawniej miała szerokie zastosowanie w garbarstwie.
Drewno dębu pospolitego jest ciężkie, elastyczne, odporne na działanie wody i bardzo trwałe. Znajduje zastosowanie w budownictwie, zwłaszcza podwodnym, meblarstwie, kołodziejstwie, bednarstwie, rzeźbiarstwie i snycerskie. Kiedy przez dłuższy czas znajduje się w wodzie czernieje w wyniku działania soli żelaza na związki garbnikowe i w tej postaci jest wysoko cenione w meblarstwie jako tzw. „czarny dąb”. Ponadto drewno dębowe stanowi surowiec do suchej destylacji.
Korę z młodych, gładkich gałązek w odcinkach około 20 cm długości zdejmuje się wiosna. Suszyć można w suszarniach naturalnych, ogrzewanych lub na słońcu. Z 1 kg suszu uzyskuje się 2,5 kg kory świeżej. Należy zbierać ją tylko z wyrębów w porozumieniu z lokalnymi władzami.
Żołędzie, bogate w skrobię, były wykorzystywane jako pasza dla trzody chlewnej. Przyrządzano z nich także po paleniu napój stanowiący namiastkę kawy.
Dąb szypułkowy – właściwości lecznicze
Żołądź zawiera garbniki (do 20%), kwasy, żywice, trojterpeny. Kora ma właściwości przeciwzapalne, ściągające, bakteriobójcze, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Wewnętrznie odwary stosuje się w nieżytach żołądka i jelit, biegunkach i zaparciach. Zewnętrznie okłady lub moczenie w odwarze z kory pomagają przy wysypkach, oparzeniach, odmrożeniach, nadpotliwości stóp i dłoni. Korzystnie działają też jako irygacje w zapaleniach dróg rodnych oraz płyn do płukania jamy ustnej i gardła.
Dąb szypułkowy – sposób użycia
- Odwar z kory do pielęgnacji cery z rozszerzonymi porami: odrobinę kory dębu wrzucić do 2l wody, gotować tak długo, aż woda zmniejszy swą objętość o połowę. Z wywaru co drugi dzień robić kompres na twarz.
- Napój żołędziowy: garść młodych wysuszonych żołędzi uprażyć w piekarniku na jasnobrązowy kolor, następnie zmielić. Zalewać wrzątkiem podobnie jak kawę rozpuszczalną, napój ten działa odżywczo i wzmacniająco.
- Liście dębu do kiszonek: po parę umytych liści dodawać do kiszenia kapusty lub ogórków.
- Płukanka do ciemnych włosów: po garści kory dębu, skrzypu oraz kłącza tataraku zagotować w 2 litrach wody i po przecedzeniu spłukiwać umyte włosy. Wzmacnia kolor i połysk.
