Czarnuszka siewna (Nigella sativa) jest rośliną z rodzaju dwuliściennych z rodziny jaskrowatych. Rośnie głównie w Europie południowej, w Afryce północnej i zachodniej oraz w zachodniej Azji. Jej nazwa rodzajowa pochodzi od charakterystycznych czarnych nasionek, o korzenno owocowym smaku. Jej nazwy w innych językach wiele o niej mówią. Po angielsku i niemiecku zwie się czarnym kminkiem. Francuskie miano ‘nigelle de Crete’ przypomina, że sprowadzoną ją z Krety. Francuzi uważają ją za uniwersalną przyprawę, jest bardzo popularna w większości krajów śródziemnomorskich. Czarnuszka siewna rośnie doskonale w klimacie polskim, spotyka się ją niekiedy rosnącą na polach w zbożu jako chwast, ale surowiec (nasionka) pozyskiwany jest z upraw. W stanie naturalnym rośnie obecnie często w Europie Południowej.
Jest rośliną jednoroczną o wzniesionej, słabo rozgałęzionej łodydze. Dorasta do wysokości 20-40 cm. Liście ma delikatne, pierzasto-nitkowate. Kwitnie w czerwcu i lipcu, kwiaty są dość spore, o średnicy 3 cm, z barwnymi żyłkami i o 5 płatkach przekształconych w kubkowate miodniki. Rosną pojedynczo na szczytach łodygi i jej rozgałęzieniach. Mają kolor biały lub bladoniebieski, są miododajne. Owocem jest 5-10 wielonasiennych mieszków gruczołowato brodawkowatych, zrośniętych na całej długości. Czarne nasionka mają kanciasty kształt i silny aromat.
Czarnuszka siewna – zastosowanie
Silnie aromatyczne nasiona czarnuszki są stosowane jako przyprawa już od najdawniejszych czasów. Znane były w starożytnej Asyrii, znajdowano ją w sarkofagach egipskich. Wzmiankuje o niej Biblia w ewangelii wg. Mateusza, Talmud zaleca ją jako środek przeciwgorączkowy, natomiast w Rzymie lekarze polecali czarnuszkę jako środek łagodzący zapach zjedzonego czosnku i cebuli. Grecki lekarz Dioskurides opisywał szeroko jej zalety.
We wczesnym średniowieczu nazywana była czarną kolendrą, mnisi poznawali jej zalety uprawiając ją w przyklasztornych ogrodach. Była też obecna w ogrodach królewskich, np. u króla Ludwika Pobożnego. Przez swój ostry, korzenny smak używana była początkowo jako zastępstwo pieprzu i była namiastką drogich przypraw wschodnich dla uboższych warstw społecznych.
Straciła na znaczeniu po wprowadzeniu pieprzu czarnego do powszechnego użytku. Obecnie nieczęsto wykorzystywana jest w kuchni jako przyprawa, częściej w piekarnictwie jako posypka do pieczywa. Doskonale podbija smak wypieków z mąki pszennej. Swego czasu w piekarni Wrocławskiej wypiekano słynne czwórki, czyli cztery zrośnięte i łatwo dające się oddzielić bułeczki posypane czarnuszką, zastępowaną dziś niestety coraz częściej makiem. A szkoda, gdyż naprawdę jest ‘czarnym lekiem’ przez wzgląd na swe właściwości zdrowotne. Olejek z nasion jest wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym.
Możemy założyć własna uprawę czarnuszki na działce. Do dobrego wzrostu potrzebuje stanowiska słonecznego o wystawie południowej oraz żyznej, luźnej, dostatecznie wilgotnej gleby bogatej w wapń. Nasiona należy wysiać bezpośrednio do ziemi, na głębokość 1-1,5 cm, w rzędach co 40 cm. Wschodzą po 14 dniach. Początkowo wzrost rośliny jest powolny, dlatego należy starannie odchwaszczać i spulchniać ziemię. Zbieramy czarnuszkę pod koniec września. Wtedy torebki nasienne zaczynają ciemnieć i przyjmują kolor brunatny. Suszymy starannie rozłożone jedną warstwą lub zawieszone w małych pęczkach w temperaturze pokojowej, wykruszamy nasiona ręcznie lub w moździerzu i pozostawiamy jeszcze do doschnięcia, ponieważ łatwo pleśnieją.
Czarnuszka siewna – właściwości lecznicze
Teodor Tabernaemontanus w swoim dziele Księga ziół z 1558 roku podaje ponad 150 zastosowań leczniczych czarnuszki, min jako lek zwalczający ból głowy, dolegliwości żołądkowe, okłady na zmęczone oczy czy nawet środek mlekopędny dla matek karmiących. Jednym słowem uniwersalne ziele lecznicze.
Nasiona czarnuszki siewnej zawierają do 40% oleju, w tym kwasy oleinowe, linolenowe i linolowe oraz 0,5 do 1,5% olejku lotnego (eterycznego). To czyni je dość wilgotnymi. Poza tym obecne w nich są saponiny, garbniki, gorycze (nigellina).
Roślina działa żółciopędnie, moczopędnie, wiatropędnie, przeciwzapalnie, przeciwbólowo. Pobudza trawienie, laktację, reguluje miesiączkę, obniża poziom cukru we krwi, zwalcza pasożyty, grzyby, bakterie i wirusy.
Czarnuszka siewna – sposób użycia
Wywar czarnuszkowy: 30-40g nasion zalać litrem wody, gotować przez 20 min. Pić po pół szklanki 2-3 razy dziennie. Wzmaga laktacje w karmieniu piersią i reguluje zaburzenia miesiączkowania.
Napar z czarnuszki: 2 łyżki nasion czarnuszki zalać szklanką wrzątku, przecedzić, pic lekko ciepłe. Ma skuteczne zastosowanie:
- wewnętrznie w chorobach pasożytniczych, nieżytach przewodu pokarmowego, w chorobach wątroby, przy kamicy żółciowej, w skąpomoczu, oraz w nieżytach górnych dróg oddechowych.
- zewnętrznie do przemywania w atopowym zapaleniu skóry, trądziku, grzybicach.
Liście do sałatki: garść liści czarnuszki drobno posiekać i podawać skropione oliwą jako dodatek do zup lub dodawać do sałatek. Są bogate w witaminę C.
Nasion czarnuszki używać przy kiszeniu kapusty, do zalewy konserwującej ogórki, gdyż zwiększa ich trwałość i jędrność.
