Brzoza brodawkowata (Betula pendula) zwana inaczej brzozą zwisłą jest pospolitym drzewem liściastym z rodziny brzozowatych. Dorasta do wysokości 25 metrów. Rośnie na północy Europy i w Azji Mniejszej, w zachodniej Syberii i na Kaukazie, nie spotyka się jej tylko na Islandii i w Portugalii. W Polsce jest ogromnie popularna na terenie całego kraju. Można ją spotkać na brzegach lasów i zrębach.
Ze względu na swe niewielkie wymagania stosowana jest jako roślina pionierska do zadrzewiania nieużytków. Dobrze znosi nawet glebę piaszczystą i suchą. Wymaga stanowiska bardzo słonecznego. Jest podstawowym drzewem liściastym do zalesiania krajobrazu, komponowania zieleni miejskiej, czy do obsadzania dróg, za pewne nie tylko ze względu na swe walory dekoracyjne, ale też przez to, że dobrze znosi zanieczyszczenia środowiska dymami fabrycznymi.
Ma szeroką koronę i zwisające długie pędy pokryte gęsto białawymi, żywicznymi brodawkami. Jej charakterystyczna kora jest biała i błyszcząca, łuszcząca się delikatnie cienkimi płatami. Listki mają długość od 3 do 7 cm, są kształtu romboidalnego, za młodu są lepkie, z 6-7 parami bocznych nerwów. W zimie opadają. Drewno tego drzewa jest ciężkie, elastyczne, a przez to niezbyt trwałe, o biało-żółtawym odcieniu.
Brzoza brodawkowata kwitnie w maju, a owocuje już pod koniec sierpnia. Wiatropylne kwiaty zebrane są w kotkowate kwiatostany. Są one rozdzielnopłciowe, kotki męskie, zwisające tworzą się na jesieni i zimują nieokryte łuskami; żeńskie są wzniesione lub zwisające i rozwijają się na wiosnę.
Brzoza brodawkowata – zastosowanie
Roślinę pozyskuje się z niej ze stanowisk naturalnych. Surowiec zielarski stanowią liście, pączki, kora, świeży sok oraz czyr brzozowy – grzyb pasożytujący na brzozie.
W tradycji ludowej miała magiczną moc ochrony ludzi i zwierząt, jej gałązki zatykano na polach, przystrajano nimi domy i obejścia, aby chroniły przed nieszczęściem. Podobną siłę przypisywano przedmiotom wykonanym z drewna tego drzewa. Miotła z jej gałęzi nie tylko była narzędziem użytkowym, ale również pozostawiona przy drzwiach miała chronić przed wtargnięciem złodziei i demonów. Do dziś bioenergoterapeuci twierdzą, że niekorzystny wpływ żył wodnych można neutralizować liśćmi i gałązkami brzozy. Liście brzozy brodawkowatej według tradycji ludowych używane były do okładów na ból głowy oraz na dolegliwości reumatyczne. W Rosji witkami brzozowym chłosta się ciało dla jego większego rozgrzania w łaźniach parowych.
W przemyśle meblarskim z drewna brzozy robi się okleiny, w lotniczym – sklejki. Jest traktowane jako wysokokaloryczny opał samo w sobie i jako składnik węgla drzewnego. Przez suchą destylację z kory, korzeni i drewna brzozy brodawkowatej uzyskuje się wiele cennych produktów, np. dziegieć, używany do nasycania skór oraz wyciągi do maści leczniczych. Dawniej nagminnie pozyskiwano również oskołę, czyli słodkawy, pitny sok wydzielający się z pnia na wiosnę po nacięciu kory.
Właściwości lecznicze – brzoza brodawkowata
Kiedyś za najcenniejsze uważano pączki brzozowe, ale badania wykazały, że bogatsze w składniki są dojrzałe liście. Zawierają one do 1,5% flawonoidów, do 2,8% kwasu askorbinowego, do 9% garbników, do 3,2% saponiny, ponadto związki żywicowe, alkohole trójterpenowe, olejek lotny oraz sole mineralne. Natomiast w pączkach stwierdzono obecność znacznych ilości olejku lotnego (do 5,3%), flawonoidy, związki żywicowe i śladowe ilości soli mineralnych.
Napary z liści działają moczopędnie, łagodnie napotnie, pobudzają wydzielanie żółci oraz zwiększają wydalanie z moczem jonów sodu i chloru. Napar pomocniczo podaje się w dnie moczanowej, gośćcu, kamicy nerkowej, niektórych chorobach skórnych, a także schorzeniach wywołanych niedoborem witaminy C. Pączki brzozy dodawane są do kąpieli skutecznych w leczeniu egzem skórnych.
Ciekawostką jest grzyb żyjący na brzozie w formie guzowatych narośli o spękanej, czarnej powierzchni. Wyciągi z niego zostały uznane w badaniach za wzmacniające organizm do walki z chorobami nowotworowymi. Długotrwałe podawanie wodnego wyciągu z tego grzyba powoduje wstrzymanie wzrostu tkanki nowotworowej oraz zmniejsza przerzuty. Zwalcza także bakteryjne choroby wątroby i przewlekłe tany zapalne przewodu pokarmowego.
Dziegciem leczono świerzb i grzybicę skóry. Liście brzozy brodawkowatej są składnikiem wielu mieszanek ziołowych o szerokim spektrum działania, przyrządza się z nich również postacie wodno-alkoholowe leków.
Brzoza brodawkowata – sposób użycia
Napar z brzozowych liści: łyżkę suszonych liści zalać szklanką wrzątku. Zaparzać 5 minut, przecedzić, pić 3-4 razy dziennie w przeziębieniach i zaburzeniach pracy nerek, przy obrzękach i w chorobach reumatycznych. Zewnętrznie napar stosować do okładów i kompresów w łuszczycy, trądziku.
Świeży sok z liści brzozy: zblendować liście, uzyskany sok utrwalić odrobiną spirytusu. Spożywać po 40-50 kropli w szklance wody 3 razy dziennie jako kurację wzmacniającą organizm. Podobna terapię można przeprowadzić z użyciem oskoły dostępnej w sklepach.
Napar z pączków: łyżkę pączków zalać szklanką wrzątku i pic 2 razy dziennie jako środek żółciopędny oraz w zapaleniach węzłów chłonnych.
