Bazylia pospolita (Ocimum basilicum) należy do rodzaju dwuliściennych i rodziny jasnotowatych. Co ciekawe do tego rodzaju należy ok. 150 gatunków bazylii rosnących dziko głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej Afryki i Azji. Te pokrewne gatunki wykorzystywane są dla jako rośliny sakralne, np. w Indiach lub w przemyśle jako insektycyd przeciwko moskitom.
Inaczej jest też nazywana bazylią wonna lub bazylią ogrodową, a nazwy te zawdzięcza swemu silnemu aromatowi i powszechnemu uprawianiu jej jako ziele ogrodowe dla celów kulinarnych. Prawdopodobnie pochodzi z Indii lub Afryki, piszą o niej już pradawne indyjskie księgi Ajurwedy. Od dawien dawna uprawiana była w Afryce i w Azji, a stamtąd zawędrowała do ogrodów w cieplejszych rejonach strefy umiarkowanej, najpierw do Grecji i Rzymu, w końcu także do Polski.
O docenianiu jej walorów świadczy fakt, że w wielu językach ludowa nazwa tej rośliny zawiera coś królewskiego. Po francusku zwie się w tłumaczeniu ziele królewskie, tak samo po niemiecku. Okazuje się, że była bardzo popularną przyprawą na królewskich stołach, choć na przestrzeni wieków losy bazylii mocno się zmieniały. Do Polski została sprowadzona w XVI w. przez włoskich kucharzy i po okresie zachwytu, była zapomniana i traktowana jak ziółko z ogrodów ubogich wieśniaków, obecnie znów święci tryumfy. Podobnie w Rzymie z niewiadomych powodów początkowo obrano ją symbolem nienawiści, aby za jakiś czas okrzyknąć ją „małym cudem świata”.
Bazylia pospolita to roślina jednoroczna o rozgałęzionej łodydze. Wyrasta do 30-50 cm. Jasnozielone liście rosną na ogonkach, są podłużne i na brzegach posiadają kilka ząbków w znacznej odległości od siebie. Drobniutkie żółtawobiałe lub jasnoczerwone kwiaty rosną w kłosach pozornych na szczytach łodyg, są miododajne. Pojawiają się od lipca do września.
Bazylia pospolita – zastosowanie
Używa się jej przede wszystkim w kuchni jako przyprawy silnie aromatyzującej potrawy. Dodawana jest w postaci suszonej albo świeżo zerwanych listków. Dzięki sporej zawartości olejku eterycznego jest rośliną leczniczą w medycynie, ziołolecznictwie, dietetyce, a także w przemyśle kosmetycznym. Uprawiane są różne formy tej rośliny różniące się składem chemicznym olejku. Jej smak jest określany jako ostro-gorzki, natomiast aromat ma balsamiczno-korzenny.
Chociaż bazylia pospolita lubi ciepły klimat, bez trudu rośnie w naszej strefie, podobnie jak pomidory czy papryka. Wymaga stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatru i żyznej, próchnicznej gleby. Potrzebuje umiarkowanego podlewania, a w gorące dni – zraszania, gdyż bez tego listki szybko zasychają.
Bazylia pospolita – właściwości lecznicze
To cenne ziółko zawiera 0,5 do 1,5 % olejku lotnego o bogatym składzie. Ponadto 5-6 % garbników, saponinę, flawonoidy, enzymy i kwasy organiczne.
Używano jej jako przyprawy i leku, na przykład przy problemach trawiennych, skurczach, bólach głowy czy epilepsji. Dziś jest uważana przede wszystkim za doskonała przyprawę. Uprawiana na parapecie w kuchni cieszy silnym, charakterystycznym zapachem, a świeże listki są zawsze pod ręką. Ma działanie rozkurczowe, wiatropędne i moczopędne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Świetnie reguluje pracę przewodu pokarmowego. Działa też wykrztuśnie.
Do suszenia ziele z upraw ścina się podczas kwitnienia, kiedy połowa kwiatów już jest rozwinięta, ponieważ wtedy roślina zawiera najwięcej olejku aromatycznego. Niekiedy udaje się zebrać później także drugi plon. Ścinamy roślinę 15 cm nad ziemią, uważając by jej nie pognieść, gdyż jest na to bardzo wrażliwa. Surowiec w suszarniach ma być rozłożony pojedynczą warstwą w przewiewnym miejscu w temperaturze 30° C.
W warunkach domowych najlepiej zebrać suszone ziele w pęczki, a listki obcinać tuż przed użyciem, bo są wtedy najbardziej aromatyczne. Możemy też rozkruszyć ziele po wysuszeniu i przechowywać w szczelnych, ciemnych pojemniczkach. Nawet używana w małych ilościach jako przyprawa pobudza wydzielanie soku żołądkowego, wzmacnia apetyt i reguluje trawienie. Do celów kulinarnych należy zbierać ziele przed kwitnieniem. Bazylię pospolitą możemy zamrozić, uprzednio świeże listki smarując oliwą lub przechowywać w oleju lub w occie.
Bazylia pospolita – sposoby użycia
Herbatka rozweselająca: 50g suszonej bazylii należy zalać litrem wrzątku i zostawić pod przykryciem 10 minut. Przecedzić, pić po posiłkach 3 razy dziennie. Można dosłodzić łyżeczką miodu. Stosowana regularnie pomaga utrzymać długotrwałe polepszenie nastroju.
Sos włoski z bazylią: garść świeżych listków drobniutko posiekać z 5 ząbkami czosnku. Rozkruszyć w moździerzu 3 łyżki orzechów włoskich, dodać czosnek z bazylią, szczyptę soli i stopniowo pół szklanki oliwy z oliwek. Na koniec wrzucić garść tartego parmezanu i zmiksować na gładko. Można użyć tu suszonej bazylii, wtedy sos trzeba rozcieńczyć 1 łyżeczką wody. Znakomicie smakuje do spaghetti oraz wszelkich klusek w stylu włoskim.
Olejek bazyliowy: stosować do aromaterapii w kominkach zapachowych lub inhalatorach, w postaci rozcieńczonej do kąpieli poprawiających wygląd skóry (10-15 kropli do wanny wody), bezpośrednio smarować skórę przy ukąszeniach owadów.
Likier bazyliowy: szklankę świeżych listków, szklanka spirytusu, szklanka wody, 25 dag cukru i skórka z cytryny. Bazylię i skórkę cytrynową zalać spirytusem i odstawić na tydzień. Następnie z wody i cukru zagotować syrop, połączyć oba płyny. Przecedzić, podawać schłodzony z kostkami lodu.
