Chrzan pospolity (Armoracia rustikana) to odporna na mróz bylina występująca powszechnie na terenie Europy i Azji jako dziko rosnąca roślina. Najczęściej jest on jednak uprawiany i to na całym świecie. Kiedyś chrzanu używano głównie w celach leczniczych, obecnie najczęściej jest dodatkiem do potraw, z uwagi na walory smakowe. Ze względu jednak na silne właściwości lecznicze coraz częściej jest także stosowany w medycynie naturalnej w leczeniu chorób.
Chrzan pospolity jest rośliną osiągającą wysokość ok. 100 cm. Jego łodyga jest gruba, głęboko żebrowana, obła. Liście są duże, eliptyczne, jasnozielone, zgniecione wydzielają bardzo ostry zapach. Korzeń jest długi, lekko żółtawy, o palącym i ostrym smaku miąższu. Zastosowanie znajdują głównie liście i korzeń chrzanu i to zarówno w kuchni, gospodarstwie domowym, kosmetyce jak i medycynie.
Chrzan pospolity – substancje lecznicze
Korzeń chrzanu pospolitego jest bogatym źródłem wielu substancji zarówno odżywczych jak i leczniczych. Głównym związkiem jest glikozyd zawierający w swoim składzie siarkę zwany sinigryną. To on nadaje korzeniowi ostry smak, ale decyduje również o jego właściwościach leczniczych.
Sinigryna po zgnieceniu, a więc w czasie tarcia korzenia, wytwarza izotiocyjanian allilu i fenetylu o działaniu antybiotycznym. Poza tym korzeń chrzanu może być źródłem: prowitaminy A, witamin z grupy B, witaminy C i K oraz takich pierwiastków jak: fosfor, wapń, potas, sód cynk, magnez i żelazo. Zawiera też olejki eteryczne, żywice, flawonoidy oraz błonnik.
Chrzan pospolity – działanie i właściwości lecznicze
Ze względu na wiele różnych składników chrzan ma zastosowanie jako naturalny środek leczniczy na różne schorzenia. Głównym składnikiem leczniczym jest sinigryna, która w czasie ścierania korzenia tworzy izotiocyjanian allilu i fenetylu. Związki te mają wyraźne działanie antynowotworowe – ograniczają raka pęcherza moczowego, płuc, przełyku i żołądka.
Najsilniejsze działanie ma świeżo starty korzeń chrzanu, wraz z upływem czasu ono słabnie, bo spada w nim zawartość leczniczych izotiocyjanianów. Poza działaniem antynowotworowym, ważne jest też działanie antybakteryjne, antygrzybicze i antywirusowe glikozydu sinigryny, ale też fitoncydów. Pozwala to wykorzystywać chrzan w leczeniu uciążliwego kaszlu czy zapalenia górnych dróg oddechowych, ale też kataru i zapalenia oskrzeli.
Sinigryna ma także działanie rozgrzewające bowiem rozszerza naczynia krwionośne. Chrzan pospolity rozrzedza również krew i obniża w niej poziom złego cholesterolu czyli LDL.Od wielu lat znane jest działanie chrzanu na układ pokarmowy. Pobudza on wydzielanie soków trawiennych, w tym także żółci, co ma ułatwić trawienie zwłaszcza ciężkostrawnych pokarmów. Jednak w przypadku wrzodów żołądka czy innych chorób układu pokarmowego, a także chorób tarczycy i nerek nie powinno się stosować chrzanu.
Chrzan pospolity podnosi ogólną odporność organizmu, bowiem zawiera bardzo duże ilości witaminy C. Ze względu na zawartość innych witamin może być wykorzystywany w leczeniu ich niedoborów, zwłaszcza witamin z grupy B oraz witaminy K i A. Może być także źródłem niezbędnych makroelementów takich jak fosfor i wapń w profilaktyce krzywicy czy osteoporozy, oraz sód i potas dla odpowiedniego uwodnienia organizmu czy pracy komórek nerwowych, a także magnez działający jako antyutleniacz dla naszych komórek.
Mikroelementy zawarte w chrzanie są również niezbędne, bo chociażby żelazo w leczeniu anemii, czy też cynk do budowy hormonu trzustki – insuliny. Chrzan pospolity może być także stosowany zewnętrznie w leczeniu chorób reumatycznych czy też różnego rodzaju nerwobóli na przykład rwy kulszowej. Od wielu lat wykorzystuje się maseczki ze startego korzenia chrzanu w likwidowaniu przebarwień skóry i piegów.
Chrzan pospolity – zastosowanie chrzanu
Chrzanu nie powinno się gotować ani suszyć, bo traci on wtedy lecznicze związki chemiczne. Wszystkie preparaty najlepiej przyjmować w postaci świeżej i w takiej formie należy przechowywać korzeń chrzanu w lodówce bądź wilgotnym piasku, jeżeli chcemy wykorzystywać go dłużej. Najprostszy sposób to okłady ze świeżo zerwanych liści chrzanu lub z miazgi czyli utartego korzenia.
Przykładamy je na kilka minut na chore miejsca na przykład staw łokciowy, także w przypadku odmrożeń czy obrzęków. Dodatkowo miejsca te można owinąć folią dla podwyższenia temperatury i przyśpieszenia działania leczniczego. Dla rozjaśnienia przebarwień i piegów na kilka minut nakłada się maseczkę ze startego korzenia chrzanu zmieszanego z jogurtem.
Do stosowania zewnętrznego wykorzystuje się też nalewkę chrzanową sporządzoną ze 100 gramów startego korzenia który zalewamy szklanką czystej wódki i pozostawiamy w zamkniętej butelce na tydzień. Po tym czasie odcedzamy i nacieramy nią chore miejsca w przypadku rwy kulszowej, nerwobóli czy reumatyzmu.
W leczeniu kaszlu, zapalenia oskrzeli czy gardła stosuje się syrop chrzanowy sporządzany z pół szklanki przegotowanej wody i 100 gramów startego korzenia. Miksturę trzeba odstawić na pół godziny, po czym przecedzić i dodać dwie łyżeczki miodu. Tak przygotowany syrop trzeba pić trzy razy dziennie po łyżce stołowej. Można też, na chore gardło pić gorący napój uzyskany z 2 łyżeczek startego chrzanu i 2 łyżeczek miodu zalanych gorącą wodą.
Wino chrzanowe sporządzone z utartego chrzanu zalanego butelką wina, po odstawieniu na 24 godziny, można pić po łyżeczce 3 razy dziennie przy osłabieniu i awitaminozie. W zaburzeniach trawienia przyjmuje się w czasie posiłków starty korzeń chrzanu albo samodzielnie albo jako ćwikłę z buraczkami. W każdym jednak przypadku należy pamiętać, że nie wolno na raz przyjmować dużych ilości chrzanu bo może on uszkodzić błony śluzowe.
