Torbiel jajnika, zwana inaczej cystą, to najczęściej łagodne zmiany, mogące dotknąć kobiety w każdym wieku. Mogą mieć charakter czynnościowy lub być nieczynnościowe. W zależności od rodzaju mogą ustąpić samoistnie, zniknąć pod wpływem leczenia lub być usunięte operacyjnie.
Torbiel na jajniku rodzaje i przyczyny powstawania
Torbiel na jajniku jest jamą wypełnioną tkanką lub płynem i umiejscowioną na jednym jajniku, lub na obu jednocześnie. Powstawanie torbieli ma związek z pracą jajników, dlatego najczęściej dotyka kobiety w wieku rozrodczym. Torbiel może być pojedyncza lub może być ich wiele naraz. Mogą umiejscowić się w różnych miejscach jajnika, mieć różną wielkość i budowę. Mogą być łagodne, ale zdarza się, że torbiel jest zmianą o charakterze nowotworowym.
Wyróżnia się dwa główne rodzaje torbieli, ze względu na przyczynę ich powstawania. Pierwsze to torbiele czynnościowe, które związane są z gospodarką hormonalną. Drugi rodzaj, torbiele nieczynnościowe, które powstają w wyniku zmian patologicznych.
Torbiele czynnościowe, powstają tylko w okresie rozrodczym kobiety. Są też w tej grupie, najczęściej wykrywanym rodzajem. Jeżeli przed owulacją pęcherzyk Graafa nie pęknie, to wypełni się płynem i przekształci w torbiel. Mówimy wówczas o torbieli pęcherzykowej.
Pęcherzyk Graafa po pęknięciu tworzy ciałko żółte, które, w momencie, gdy nie dochodzi do zapłodnienia, zanika. Jednak zdarza się, w wyniku zmian hormonalnych, że wnętrze ciałka żółtego zbiera się płyn, tworząc torbiel, która nazywamy wówczas torbielą ciałka żółtego.
Z powodu zaburzeń hormonalnych może dojść do utworzenia się nie jednego, lecz wiele torbieli. Wówczas mamy do czynienia z wielotorbielowatością, znaną powszechnie, jako zespół policystycznych jajników.
Drugim rodzajem torbieli są torbiele nieczynnościowe, które dzielą się na endometrialne i dermoidalne. Torbiele endometrialne, zwane też czekoladowymi, od brunatnej krwi wypełniającej wnętrze torbieli. Torbiele te są skutkiem endometriozy i powstają z błony śluzowej, znajdującej się poza jamą macicy. Ten rodzaj torbieli jest dość niebezpieczna, ponieważ w wyniku jej pęknięcia, może dojść do zapalenia otrzewnej.
Do torbieli nieczynnościowej zaliczamy też torbiele dermoidalne, zwane skórzastymi. Powstają one z elementów nierozwiniętego płodu i zawierają tkanki skórne, tłuszczowe, a nawet kostne. Nie do końca poznana jest przyczyna ich powstawania, jednak zmiany te nie są złośliwe.
Torbiel jajnika – objawy
Torbiel jajnika może nie dawać żadnych objawów, szczególnie wtedy, gdy ma małe rozmiary. Torbiele mogą powodować zaburzenia miesiączkowania, brak okresu czy plamienia i krwawienia międzymiesiączkowe. Jeżeli mają duże rozmiary wówczas może dawać różne objawy od dolegliwości bólowych w podbrzuszu, uczucia kłucia w jajniku, a także wzdęcia, zaparcia i częstomocz. Niekiedy dochodzą objawy niecharakterystyczne jak mdłości, wymioty, bóle głowy czy omdlenia.
Gdy dojdzie do pęknięcia cysty, wówczas objawia się to silnym i nagłym bólem, niekiedy z nudnościami i gorączką. Silny ból jest też objawem skręcenia torbieli na szypułce.
Rozpoznanie torbieli jajnika
Torbiel jajnika, szczególnie o większych rozmiarach może być wykryta podczas rutynowego badania ginekologicznego. Jednak w celu weryfikacji rozpoznania konieczne jest wykonanie badania ultrasonograficznego. W takim przypadku powinno być wykonane badanie USG transwaginalne, w celu określenia lokalizacji, rozmiaru i kształtu torbieli.
Czasami wykonuje się biopsję torbieli w celu potwierdzenia lub wykluczenia złośliwego charakteru zmiany. Można wykonać również badania laboratoryjne: oznaczenie poziomu hormonów (estrogenów, progesteronu, LH, FSH) oraz oznaczenie markerów nowotworowych (CA-125 jest zazwyczaj podwyższony w raku jajnika). To ostatnie badanie powinno wykonane być u kobiet powyżej 35 roku życia, szczególnie gdy w rodzinie były przypadki raka jajnika. Wskazaniem do tego badania powinna być torbiel jajnika dermoidalna.
Sposoby leczenia torbieli jajnika
Sposoby leczenia torbieli jajnika zależą od charakteru zmiany. W przypadku torbieli czynnościowych zaleca się ich okresową kontrolę, poprzez badanie USG. Najczęściej nie wymagają nie leczenia, gdyż ustępują samoistnie po kilku cyklach. W indywidualnych przypadkach lekarz może zastosować leczenie hormonalne.
W przypadku torbieli endometrialnych wprowadza się leczenie gestagenami lub analogami gonadoliberyny, jednak najczęściej stosuje się leczenie operacyjne, głównie z uwagi na ryzyko pęknięcia torbieli. Również torbiele skórzaste, ze względu na możliwe powikłania usuwa się operacyjnie. Powikłaniem torbieli skórzastej może być skręt szypuły torbieli czy przebicie torbieli do pęcherza moczowego.
Torbiel jajnika można usunąć laparoskopowo lub w toku klasycznej operacji, a o sposobie operacji decyduje lekarz. Gdy torbiel jajnika ma jest bardzo duża, ma tendencję do odrastania lub występuje ich więcej na jednym jajniku, wówczas lekarz może podjąć decyzję o usunięciu całego jajnika.
Natychmiastowa interwencja chirurgiczna potrzebna jest w przypadku, gdy dojdzie do skręcenia lub pęknięcia torbieli. Skręcenie torbieli jajnika powoduje zaciśnięcie naczyń krwionośnych, zatrzymanie dopływu krwi do jajnika i martwicę tkanek. W wyniku pęknięcia torbieli może dojść do wewnętrznego krwawienia i stanu zagrożenia życia.
W przypadkach, gdy torbiel jajnika okazuje się zmianą nowotworową, natychmiast powinno wdrożyć się leczenie onkologiczne.
Większość torbieli jajnika to zmiany łagodne i przejściowe, spowodowane zmianami hormonalnymi. Zdarza się jednak, że wykryta przypadkiem cysta, jest zmianą złośliwą, dlatego powinno się regularnie odwiedzać ginekologa, a w razie wykrycia nieprawidłowości poddawać leczeniu.
