Zakażenia szpitalne to często przypadki jednostkowe, ale bywają też powodem zamykania wyszczególnionych oddziałów szpitala, a czasami także całych tych placówek medycznych. W samej Unii Europejskiej co roku mamy do czynienia z 2,5 mln zakażeń szpitalnych, które przyczyniają się do 90 tysięcy zgonów, o czym mówi nam raport opublikowany przez „Plos Medicine”.
Z tego samego raportu dowiadujemy się, że w UE do najczęstszych infekcji szpitalnych należą zakażenia dróg moczowych, zapalenia płuc i ran pooperacyjnych. Za zakażenie na szpitalnym oddziale odpowiedzialne są nie wyłącznie bakterie – stoją za nimi także inne drobnoustroje, takie jak grzyby, priony, wirusy oraz pasożyty. Czym właściwie jest zjawisko zakażenia szpitalnego i jak moglibyśmy nakreślić jego przyczyny?
Zakażenia szpitalne – generalny opis i przyczyny
Zakażenie szpitalne to inaczej infekcja, która swój zaczyn miała w szpitalu (ofiarą może być więc także gość szpitala, a nie tylko pacjent), bądź dała o sobie znać w trakcie hospitalizacji (minimum dwie doby po przyjęciu) albo też kiedy pacjent został już wypisany. Bezpośrednim źródłem takiej infekcji jest natomiast czynnik chorobotwórczy (udokumentowany epidemiologicznie), który pochodzi od innego pacjenta lub szpitalnego personelu.
To jednak nie wszystko, ponieważ przyczyną może być również endogenny czynnik mikrobiologiczny, czyli czynnik niezdeterminowany przez okoliczności zewnętrzne, ale obecny w organizmie pacjenta i uaktywniający się w razie kontaktu z bodźcem potencjalnie chorobotwórczym. Zakażenia szpitalne może cechować pewna regularność; są w stanie układać się w swojego rodzaju prawidłowość typową dla oddziału; takie zjawisko nazywamy endemią.
Kiedy natomiast wybuch zakażenia szpitalnego ma charakter gwałtowny, mówimy wówczas o ognisku zachorowań – epidemii. Pozostaje faktem, iż swoistym „standardem” są zakażenia szpitalne zwane egzogennymi. To inaczej zakażenia krzyżowe. Przyczyną jest relokacja czynnika zakaźnego na pacjenta z innego chorego, pracownika szpitala lub dowolnej osoby znajdującej się w placówce. Zakażenia szpitalne o charakterze endogennym występują z powodu indywidualnej mikroflory chorego (oportunistycznej bądź patologicznej).
Zakażenia szpitalne – przyczyny środowiskowe oraz źródła zakażeń szpitalnych
Wśród potencjalnych przyczyn środowiskowych zakażeń szpitalnych wyróżnić można brudne ręce pracowników, ich zanieczyszczoną odzież, sprzęt medyczny używany bez uprzedniego wyjałowienia, ale też wszelki nieodkażony sprzęt użytku niemedycznego i całe skażone otoczenie, w którym przebywa pacjent. Inne przyczyny środowiskowe to niedokładne sprzątanie. Także nieodpowiedni podział pracy, w co wlicza się np. absorbowanie osób niewdrożonych do konkretnych obowiązków (przede wszystkim w sytuacjach szczególnych). Dodatkowo angażowanie pracowników z innych oddziałów – sprowadza się to w zasadzie do braku sprecyzowanych procedur i standardów.
Oprócz podobnych przewinień mamy jednak do czynienia także ze złymi warunkami pracy, czyli np. nadmiernym obciążeniem personelu czy dodawaniem nowych wymogów przy jednoczesnym braku szkoleń, kursów, treningów. Przyczyną środowiskową bywa również przyjmowanie chorych, którzy ze względu na konkretne choroby wymagają szczególnych warunków, a którym takich warunków dany szpital nie jest w stanie zapewnić. Jeśli więc chodzi o przyczyny środowiskowe, można mówić głównie o złych warunkach sanitarno-higienicznych szpitali, a także o braku systemu kontroli.
Nieobecne procedury, standardy, niedobór fachowców. Jeśli mowa o źródłach zakażeń szpitalnych, wymienić należy przede wszystkim nosicieli. W tym także zdrowych i ozdrowieńców, a następnie pracowników szpitala, szpitalny sprzęt niepoddany wysterylizowaniu i dezynfekcji lub poddany im niedokładnie (dotyczy to np. materiałów opatrunkowych, narzędzi zabiegowych i chirurgicznych, aparatury diagnostycznej).
Innymi źródłami mogą być różne przedmioty osobiste, takie jak choćby buty szpitalne, koce, materace, poduszki, pościel, bielizna i generalnie odzież. Nie wyłączamy także przedmiotów szpitalnych, czyli mebli, sedesów, klamek, łóżek, basenów, tzw. kaczek, nocników, mydelniczek, butelek czy wanien. Mało tego, źródła obejmują nawet leki, wśród nich krew, krople do oczu, plazmę lub środki służące do dezynfekcji ran. Na liście potencjalnych źródeł zakażeń szpitalnych znajdują się także woda i żywność.
Zakażenia szpitalne – czynniki ryzyka
Czynniki, które zwiększają ryzyko zakażenia szpitalnego są bardziej specyficzne i ze względu na tę nie oczywistość warto przyjrzeć im się osobno. Do czynników tych należą m.in. długotrwałe zażywanie antybiotyków, w tym nadużywanie ich w terapii empirycznej. Dodatkowo choroby współistniejące, jak choćby cukrzyca. Wymienić należy też immunosupresję, a także wiek pacjentów; przede wszystkim dzieci, które nie ukończyły jeszcze pierwszego roku życia, a także wcześniactwo i ludzi starszych.
Do czynników zwiększających ryzyko należą też niedobory odporności, wizyta w domu dziecka, przerwanie ciągłości tkanek, które towarzyszy zabiegom operacyjnym czy przypadkom oparzeń. Ryzykowny jest i za krótki okres terapii, ograniczenie stosowania terapii celowanej, ilości zlecanych badań oraz diagnostyki mikrobiologicznej. Czynnikiem ryzyka jest także zażywanie leków bez wskazań. Również bardzo długie bądź wielokrotne hospitalizacje, które mogą skutkować kolonizacją przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego przez szczepy szpitalne.
Niekwestionowana większość zakażeń szpitalnych wiąże się jednak z inwazyjnymi procedurami diagnostycznymi, leczniczymi i pielęgnacyjnymi; chodzi tutaj np. o cewniki naczyniowe centralne i obwodowe. Wprowadzane do naczyń krwionośnych i dróg moczowych oraz służące do mechanicznej wentylacji płuc. Oprócz tego endoskopie czy żywienie parenteralne.
Zakażenia szpitalne – zapobieganie, leczenie
Jak zapobiegać zakażeniom szpitalnym? Odpowiedź tkwi w nakreślonych wyżej przyczynach, których jest naprawdę wiele. Zabezpieczenie się przed możliwością zakażenia szpitalnego stanowi po prostu dokładną odwrotność wszystkich wymienionych uchybień. Odpowiedzialne są za to przede wszystkim placówki medyczne. Pacjent wystarczająco uświadomiony i wyposażony w powyższą wiedzę także może być pomocny.
Jako że zakażenia szpitalne to w gruncie rzeczy obszerny repertuar różnych chorób zakaźnych, nie da się i nie warto spisywać kompendium wiedzy o ich leczeniu w jednym artykule. Każda z chorób zakaźnych, którą skutkuje zakażenie szpitalne, leczona jest inaczej.
