Pałeczka hemofilna typu B (Haemophilus influenzae B, HiB) jest chorobotwórczą bakterią. Wywołuje choroby najczęściej u dzieci, których układ odpornościowy nie umie z nią dobrze walczyć, ale i dorośli mogą zachorować. Duża część społeczeństwa jest jej nosicielem, szczególnie dzieci chodzące do przedszkoli i żłobków.
Jest naprawdę bardzo mała, ma 0,2-0,3 µm średnicy oraz 0,5-0,8 µm długości. W odpowiednich dla siebie warunkach te niebezpieczne maleństwa łączą się w dość długie nici. Należy do bakterii gramujemnych, ale wynik niestarannie wykonanego barwienia metodą Grama w jej przypadku często jest dodatni. Cechą charakterystyczna dla typu B jest posiadanie polisacharydowej otoczki. W związku z tym, wraz z innymi szczepami oznaczonymi literami od A do F, jest zaliczana do szczepów otoczkowych pałeczki hemofilnej. Polisacharydowa otoczka chroni bakterię przed fagocytozą i nie dopuszcza przeciwciał do zewnętrznej błony komórkowej bakterii, dlatego też układ immunologiczny nie może sobie z nią poradzić.
Do wzrostu wymaga składników zawartych w erytrocytach – czerwonych krwinkach: heminy (czynnika X) oraz czynnika V, stąd łacińska nazwa haemophilus oznaczająca „lubiący krew”. Natomiast drugi człon nazwy – influenzae – ma związek z wyizolowaniem po raz pierwszy tej bakterii od osób zmarłych podczas pandemii grypy w 1890 roku. Początkowo uważano ją za przyczynę tej choroby.
Dlatego też inna spotykana czasem nazwa tej bakterii to „pałeczka grypy typu B”. Później okazało się, że to nie bakteria jest przyczyną grypy, lecz że jest to choroba wirusowa (w roku 1890 wirusów jeszcze nie znano). Jednak w przypadku zachorowań na grypę pałeczkę hemofilna typu B często przyłącza się do infekcji i wywołuje powikłania, zwłaszcza zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Pałeczka hemofilna typu B – drogi zakażenia
Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Początkowo bakterie namnażają się w nosie i w gardle. Stamtąd przedostają się do krwi, wywołując następnie różne choroby. Pałeczka hemofilna typu B jest groźna zwłaszcza dla małych dzieci, poniżej piątego roku życia.
Jakie choroby wywołuje pałeczka hemofilna typu B
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
To najczęstsza postać choroby wywołana przez typ B (ponad połowa wszystkich przypadków). Przejawia się ogólnym złym samopoczuciem dziecka, wysoką gorączką, bólami głowy i wymiotami 1-2 dni po zakażeniu. Dziecko jest nadmiernie pobudzone, występują nawet zaburzenia świadomości. Charakterystycznym objawem jest sztywność karku – dziecko nie może schylać głowy, gdyż sprawia mu to duży ból.
U niemowląt jedynym objawem może być bardzo zły stan ogólny, czasami można zaobserwować wypukłe albo pulsujące ciemiączko. Ostateczne rozpoznanie choroby ustala się po zrobieniu punkcji (nakłucia lędźwiowego) i zbadaniu płynu mózgowo-rdzeniowego w celu identyfikacji patogenu – czy jest to wirus czy bakteria i jaka dokładnie.
Choroba ma gwałtowny przebieg, tym cięższy im dziecko jest młodsze. Często nawet przy prawidłowym leczeniu daje powikłania ze strony ośrodkowego układu nerwowego w postaci upośledzenia słuchu lub padaczki. Ostra postać choroby może doprowadzić do śmierci nawet w ciągu kilku godzin. W około 10% przypadków następstwem choroby jest trwałe opóźnienie w rozwoju umysłowym.
Zapalenie nagłośni
Bardzo niebezpieczna choroba, ponieważ szybko postępuje i może spowodować uduszenie. Dochodzi w niej do silnego obrzęku krtani, który może całkowicie uniedrożnić drogi oddechowe. Kiedyś było częste, dziś udało się je ograniczyć dzięki szczepieniom. Jego objawy to wysoka gorączka, zły stan ogólny, nasilający się ból gardła, trudności w połykaniu, ślinotok, kluskowata mowa z bólem podczas mówienia, aż do niezdolności wydobycia głosu, duszności ze świstami, charczenie, rzężenie. Dziecko musi być natychmiast intubowane.
- Zapalenie płuc
- Zapalenie stawów
- Posocznica (sepsa)
Leczenie chorób wywołanych przez pałeczkę hemofilna typu B
Pałeczka hemofilna typu B zwalcza się antybiotykami, jeszcze przed rozpoznaniem podaje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, z grupy cefalosporyn i penicylin. Po wyodrębnieniu bakterii, co jednak powinno być zrobione jak najszybciej, można zmienić leki na bardziej specyficzne o węższym zakresie działania. W podostrym zapaleniu opon mózgowych podaje się też kortykosteroidy. We wszystkich postaciach podaje się leki objawowe, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwwymiotne, zazwyczaj nawadnia się dożylnie organizm chorego. Stosuje się wszystkie objawowe metody zależne od formy choroby.
Pałeczka hemofilna typu B – szczepionka przeciwko pałeczce
W USA została wprowadzona w 1985 roku, w Polsce obowiązkowe szczepienia ochronne przeciw HiB wprowadzono w 2004 roku dla dzieci do lat 2 z domów dziecka, w 2005 roku dla dzieci z rodzin wielodzietnych i wreszcie w roku 2007 sfinansowano je dla wszystkich dzieci do lat 2. Szczepionka ta jest skuteczna dla niemowląt powyżej 2 miesiąca życia. Jaki jest jej mechanizm?
Ponieważ H. influenzae wytwarza otoczkę polisacharydową, organizm musi wytworzyć przeciwciała wiążące polisacharydy otoczki (co następnie ułatwi fagocytozę bakterii). Jednak węglowodany nie wytwarzają silnej odpowiedzi immunologicznej, jak to czynią białka. Dlatego szczepionki przeciwko bakteriom wytwarzającym otoczki zawierają antygeny polisacharydowe związane z białkiem – zwiększa to immunogenność szczepionki. Układ odpornościowy traktuje wówczas szczepionkę jak antygen białkowy i wytwarza przeciwciała dla części polisacharydowej i białkowej. Szczepionki takie noszą nazwę koniugowanych.
