Riketsje to charakterystyczne mikroorganizmy, tworzące grupę bakterii, które dostają się do organizmu człowieka za pośrednictwem stawonogów, takich jak kleszcze, pchły i wszy, a także roztoczy, wywołując przy tym groźne dla zdrowia i życia ostre choroby gorączkowe, tzw. riketsjozy.
Riketsje – miejsca występowania
Riketsje występują głównie w krajach charakteryzujących się ciepłym, wilgotnym i ciepłym klimatem, dlatego do tej pory przeważnie spotkać można je było w Afryce, krajach basenu Morza Środziemnego oraz w południowej Europie. Jednakże ciągle zmieniający się klimat i coraz wyższe temperatury sprawiły, że riketsje z łatwością rozprzestrzeniły się na kraje, gdzie dominuje klimat umiarkowany.
Dlatego też w ostatnim czasie w Polsce zdiagnozowano choroby, których dotychczas nie wykrywano w naszej strefie klimatycznej. Co więcej z badań przeprowadzonych przez specjalistów w dziedzinie chorób zakaźnych wynika, że ponad 20 procent kleszczy w Polsce zakażonych jest różnymi riketsjami, które do kraju mogły dostać się wraz ptakami, przylatującymi z różnych rejonów świata.
Choroby jakie wywołują riketsje
Choroby wywoływane przez riketsje nazywane są riketsjozami i należą one do grupy chorób przenoszonych za pośrednictwem wektorów – organizmów, dla których nie są one chorobotwórcze. Najczęściej spotykane schorzenia wywołane riketsjami to gorączki plamiste i dury wysypkowe.
Gorączki plamiste:
- gorączka plamista Gór Skalistych – występuje w USA i Kanadzie, wywoływana przez bakterię Rickettsia rickettsii;
- gorączka guzkowa (śródziemnomorska) – do zachorować dochodzi najczęściej w krajach basenu Morza Śródziemnego, wywoływana przez bakterię Rickettsia conorii;
- ospa riketsjowa (riketsjoza pęcherzykowa) – choroba rozpowszechniona na całym świecie, jednak najwięcej zachorować odnotowano w Rosji, Korei, USA, Chorwacji, na Ukrainie i w Afryce.
Dury wysypkowe:
- tyfus plamisty europejski – występuje w Afryce i Azji;
- tyfus plamisty szczurzy – występuje na obszarach o niskim poziomie sanitarnym i ekonomicznym, a więc najczęściej w obozach dla uchodźców i miastach portowych;
- choroba Brilla-Zinssera (tyfus nawrotowy wysypkowy) – najczęściej spotykany u osób, które przechorowały dur wysypkowy lub miały kontakt z chorymi.
Do niedawno zdiagnozowanych riketsji należą również: japońska gorączka plamista, gorączka plamista wyspy Flindersa i kleszczowa gorączka afrykańska. Poza tym do grupy chorób wektorowych zalicza się również zakażenia wywołane przez drobnoustroje.
Zakażenie riketsjami
Do zakażenia riketsjami dochodzi głównie poprzez ssanie krwi przez zarażonego bakteriami stawonoga, ale może mieć to również miejsce, gdy taki zakażony pasożyt zostanie połknięty, co zdarza się u zwierząt.
Stawonogi odpowiedzialne za przenoszenie riketsji to:
- pchły – do zakażenia dochodzi przez kontakt uszkodzonej skóry z odchodami pcheł, ale też drogą wziewną za pośrednictwem wdychania powietrza zanieczyszczonego płynami ustrojowymi lub odchodami zakażonych organizmów. Pchły przenoszą tyfus endemiczny (szczurzy);
- wszy – przede wszystkim ludzkie i odzieżowe. Przenoszą tyfus plamisty, do którego zakażenia dochodzi na skutek drapania skóry lub w trakcie ukąszenia. Poza tym wszy przenoszą również gorączkę guzkową, gdzie do zakażenia dochodzi zazwyczaj podczas kontaktu ze zwierzętami, czy w wyniku spożycia pożywienia zanieczyszczonego wydalinami nosicieli bakterii;
- kleszcze – przenoszą przede wszystkim gorączkę plamistą Gór Skalistych. Z kolei do zakażenia dochodzi przez kontakt uszkodzonej skóry i jej zanieczyszczenia szczątkami zakażonych kleszczy, czy zanieczyszczonymi ubraniami;
- roztocza – przenoszą gorączkę Q oraz ospę riketsjową. Do zakażanie dochodzi poprzez wdychanie zanieczyszczonego powietrza.
W Polsce jednak do zakażenia riketsjami dochodzi głównie za pośrednictwem kleszczy, które prócz riketsjozy przenoszą też inne choroby wektorowe, takie jak: borelioza, tularemia, kleszczowe zapalenie mózgu i babeszjoza.
Riketsje – objawy zakażenia
Charakterystyczne objawy dla chorób wywoływanych przez riketsje to przede wszystkim bardzo wysoka gorączka do 40 stopni.
Ponadto pojawia się:
- krwotoczna, plamista wysypka;
- bóle mięśni;
- wymioty;
- bradykardia;
- zaczerwienie gałek ocznych;
- zapalenie spojówek;
- zgorzenia mięśni, wywoływane przez powstałe w naczyniach zakrzepy.
Leczenie i zapobieganie
Leczenie chorób wywołanych przez riketsje wcale nie jest prosty i dlatego powinien opierać się przede wszystkim na prawidłowym rozpoznaniu. Dlatego też ważne jest, by nie bagatelizować żadnych niepokojących objawów, a jeśli takowe się pojawią niezwłocznie udać się lekarza. Przy chorobach wektorowych szybkie rozpoznanie i zastosowanie odpowiedniego leczenia jest kluczowe.
Wszystkie choroby wywołane riketsjami leczy się głównie poprzez zastosowanie antybiotykoterapii opartej na obecności tetracykliny, na którą riketsje wykazują szczególną wrażliwość. Leczenie zazwyczaj trwa 7-10 dni.
Obecnie jednak nie opracowany szczepionki, która chroniłaby przez riketsjami i chorobami jakie wywołują. Przy zapobieganiu ważne jest, więc tępienie gryzoni, kontrolowanie populacji mikroorganizmów, z kleszczami na czele.
