Błonica to ostra choroba bakteryjna, stanowiąca zagrożenie dla życia. We wszystkich krajach rozwiniętych stosuje się rutynowe szczepienia, dzięki temu występuje ona rzadko. W latach 90. XX wieku pojawiła się epidemia w Rosji, na Białorusi i na Ukrainie, a pojedyncze zachorowania również w Polsce. Natomiast endemicznie choroba ta szerzy się w Afryce i w Azji. Szczepionki bardzo zmniejszyły liczbę zachorowań, ale nosicieli jest nadal wielu. Ludzie chorzy i nosiciele są zakaźni do 4 tygodni od momentu zarażenia. Chociaż błonica uważana jest za chorobę wieku dziecięcego, to chorują także dorośli.
Błonica – objawy błonicy
Wczesne symptomy często są łudząco podobne do objawów przeziębienia, grypy czy anginy.
Choroba może przybierać różne postacie:
- U niemowląt najczęstsza jest błonica nosowa – pojawia się krwisty wyciek z nosa, a przy nosku tworzą się błony
- Dyfteryt – zajęcie gardła – błony rzekome, mocny ból gardła, gorączka i obrzęk węzłów chłonnych szyi
- Krup – zajęcie krtani – do powyższych objawów dochodzą trudności w połykaniu i oddychaniu, występuje bardzo obfity katar i przyspieszenie czynności serca. Jeżeli błony rzekome w szybkim tempie zajmują drogi oddechowe może to prowadzić do śmierci przez uduszenie
- Błonica skóry – zakażone są rany na skórze, powstają owrzodzenia z błoniastym nalotem. To bardzo ostra forma, spotykana głównie w krajach tropikalnych
- Błonica jest niebezpieczna również z powodu produkowanych przez bakterie toksyn. Przy ich nagromadzeniu może dojść do stanu zapalnego nerwów, niewydolności serca i krążenia, wstrząsu toksycznego, a nawet zgonu.
Co wywołuje błonicę
Przyczyną choroby jest gramdodatnia bakteria zwana maczugowcem błonicy (Corynbacterium diphteriae), ma ona kształt właśnie maczugi lub klina. Roznosi się drogą kropelkową podczas kichania, kaszlu, a nawet oddechu. Niektóre szczepy tej bakterii produkują trującą egzotoksynę. Może być ona śmiertelna już w dawce 0,1 mikrograma na kilogram masy ciała. Toksyna ta niszczy nabłonek i wywołuje procesy zapalne, przez co w martwym nabłonku pojawia się wysięk, zawierający fibrynę i krwinki, wyglądający jak szare błony. Próby ich usunięcia powodują naruszenie naczyń krwionośnych. Toksyna przenika do tkanek położonych głębiej, wreszcie do limfy i atakuje układ nerwowy, serce, nerki i narządy rozrodcze.
Osobliwy jest sposób wytwarzania toksyny przez maczugowca błonicy. Gen toksyny znajduje się na odcinku DNA, który pochodzi od faga (wirusa) tej bakterii. W normalnych warunkach gen ten jest zablokowany przez białko kodowane przez genom tej samej bakterii. Jednak w warunkach niedostatku żelaza produkcja tego białka się zmniejsza, gen toksyczny zostaje odblokowany i toksyczne białko zaczyna być produkowane i wydzielane na zewnątrz komórki. Uwolniona toksyna jest nieszkodliwa dla bakterii, ale powoduje niszczenie okolicznych komórek gospodarza i uwalnianie zawartych w nich substancji. W ten sposób bakteria zapewnia sobie dostęp do jonów żelaza, koniecznych do jej normalnego wzrostu. Szczepy nie zawierające tego lizogennego faga nie są zjadliwe.
Leczenie błonicy
Choroba jest tak zaraźliwa, że każdy u kogo ją rozpoznano musi być izolowany, zwykle na oddziale intensywnej terapii. Natychmiast trzeba podać antytoksynę błoniczną. Neutralizuje ona egzotoksyny, ale tylko zanim zaatakują komórki ustroju, im później jest podana, tym jest mniej skuteczna. Antytoksyna zawiera przeciwciała pochodzące od innej osoby lub od zwierzęcia. Jest to immunizacja bierna, przeciwciała nie wywołują bowiem odpowiedzi immunologicznej, lecz chronią organizm, neutralizując toksynę. Konieczne jest też podanie antybiotyku, zazwyczaj jest to penicylina lub erytromycyna. W ostrym przebiegu choroby w razie powikłań podaje się tlen i monitoruje czynność płuc, serca oraz układu nerwowego. Przy obrzęku gardła konieczne jest zastosowanie sztucznego oddechu, aby nie dopuścić do uduszenia się chorego.
Terapie alternatywne mogą być stosowane wyłącznie jako uzupełnienie tego postępowania:
- Aromaterapia – w czasie trudnej rekonwalescencji łagodne zapachy pomagają zrelaksować pacjenta i ułatwiają oddychanie. Przy łóżku można postawić naczynie z parującą wodą z dodatkiem olejków. Sprawdzony okazały się środki zawierające wyciąg z chabrów.
- Masaż – odpręża oraz przywraca prawidłowe napięcie mięśni ułatwiając powolny powrót do aktywności fizycznej.
Powrót do zdrowia może trwać długo, zwłaszcza u chorych z powikłaniami sercowymi. W ciężkich przypadkach zalecane jest leżenie w łóżku przez 2-3 miesięcy. Każdy kto zetknął się z błonicą powinien przypomnieć sobie, kiedy był na nią szczepiony i zrobić to powtórnie w odpowiedniej dawce.
Szczepienia przeciwko błonicy
W ramach bardzo ważnej profilaktyki pamiętajmy o uaktualnianiu szczepień, dorosła osoba powinna otrzymywać dawkę przypominającą co 10 lat, po dłuższej przerwie konieczna jest pełna seria, złożona z trzech szczepień. Jest to szczególnie ważne, jeśli podróżujemy do kraju, gdzie błonica się pojawia.
Dzieci powinny być szczepione w 2, 4, 6 i 18 miesiącu życia, następnie przyjąć dawkę przypominającą zanim pójdą do szkoły, potem co 5-10 lat. Dla młodszych dzieci przeznaczona jest szczepionka DTP – łącząca się z przeciwkrztuścową i przeciwtężcową.
Obecnie stosowana jest też nowa szczepionka zwana toksoidem, która zamiast zabitych bakterii zawiera jedynie ich toksyny. Są one pozbawione toksyczności przy jednoczesnym zachowaniu właściwości immunogennych. Dzięki temu znacznie maleje ryzyko powikłań poszczepiennych.
