Paciorkowiec jest bakterią, ziarniakiem w kształcie łańcuszka. Stąd wynika jego nazwa, pod mikroskopem przypomina sznur paciorków. Niestety to chyba wszystko co można o nim powiedzieć dobrego. Potrafi wywoływać dokuczliwe, bardzo zakaźne, nawet śmiertelne choroby, niekiedy w postaci epidemii. Przypatrzmy mu się bliżej.
Inna nazwa paciorkowców to streptokoki (Streptococcus). Obejmują bardzo wiele gatunków. Część z nich jest chorobotwórcza dla ludzi, część dla zwierząt. Około 30% ludzi jest nosicielami paciorkowca w jamie ustnej i nie mają z tego powodu żadnych dolegliwości, ale mogą zarażać innych.
Systematyka paciorkowców
Typ A (Streptococcus pyogenes) – paciorkowiec ropotwórczy
Inwazyjne paciorkowce A doprowadzają do zakażenia organizmu przez niewielkie rany, rzadko przez gardło. Na początku pojawiają się objawy grypopodobne: bóle mięśni i gardła, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych. Skóra staje się coraz bardziej bolesna i zapalnie zmieniona.
Zainteresowanie naukowców tym szczepem paciorkowca zwiększyły wybuchy epidemii śmiertelnych zakażeń paciorkowcowych, powodujących wstrząs toksyczny oraz gwałtowne niszczenie mięśni i innych tkanek. Chociaż występują one rzadziej niż inne zakażenia bakteryjne, stanowią zagrożenie ze względu na szybkość z jaką mogą powodować trwałe uszkodzenie tkanek i śmierć.
Typ A wywołuje anginę ropną i szkarlatynę. Paciorkowce mogą się rozprzestrzeniać poza obszar migdałków i wywoływać ostre zapalenie ucha środkowego lub zapalenie zatok przynosowych. Rzadszym powikłaniem jest ropień (otorbiona jama ropna) w obrębie migdałków lub zapalenie płuc. Innym jego dziełem jest liszajec – miejscowe ropne zakażenie powierzchniowej warstwy skóry, częste u dzieci. Kolejnym jest róża – głębokie zakażenie skóry z zajęciem naczyń chłonnych i zaburzeniem krążenia. Mogą towarzyszyć innym chorobom, np. spotykano przypadki śmiertelne dzieci chorych na ospę, których zmiany pęcherzykowe na skórze zostały wtórnie zakażone paciorkowcem typu A.
Paciorkowce potrafią zmylać reakcje obronne organizmu
Paciorkowce potrafią zmylać reakcje obronne organizmu, w wyniku czego może on zwrócić się przeciwko swoim własnym tkankom. Prowadzi to po 2 – 4 tygodniach od zakażenia do gorączki reumatycznej. Jej najpoważniejszym powikłaniem jest zapalenie serca z trwałym uszkodzeniem zastawek i kłębuszkowe zapalenie nerek.
Streptokoki A namnażają się bardzo szybko, dzielą się co 45 minut i wywojują nasilające się objawy z gorączką i wysypką. Straszną chorobą, jaką wywołują jest martwicze zapalenie powięzi. Trzeciego dnia choroby gorączka może wzrosnąć powyżej 39 stopni C, dnia czwartego u 25-30% chorych nasila się uszkodzenie tkanek, ponieważ bakterie wytwarzają silne toksyny erytrogenne, które gwałtownie niszczą mięśnie i inne tkanki. Może tez wystąpić znaczny spadek ciśnienia tętniczego oraz zaburzenie krążenia, które dodatkowo powodują martwicę i zgorzel tkanek. Z tego powodu bakterie te są popularnie zwane „zjadaczami tkanek”.
Głośny był przypadek laureata nagrody Nobla z fizyki z 2001 roku, Erica Cornella, któremu z powodu zakażenia paciorkowcem w 2004 roku amputowaną rękę i to ocaliło mu życie. Inną sławna postacią, która należy do ofiar paciorkowca A należy Jim Henson, twórca Muppetów. Zmarł on po kilku dniach choroby, mimo intensywnego leczenia antybiotykami. Ludzie, którzy przeżyją, często są oszpeceni lub okaleczeni.
Typ B (Streptococcus agalactiae) – paciorkowiec bezmleczności
Wywołuje okołoporodowe zakażenia (głównie opon mózgowych) noworodków i matek, a także posocznice połogowe. Choroba rozwija się tylko u 1%. Zdarzają się też zakażenia osób starszych. Występuje w skórze, w jelicie grubym i drogach rodnych zdrowych osób, nie dając żadnych objawów.
Typ C (Streptococcus equi) – paciorkowiec koński
Jeden z najmniejszych paciorkowców, powoduje ostrą zakaźną chorobę koni – zołzy. Człowiek tą chorobą się nie zaraża, ale może przenosić zarazki, np. na ubraniu, powodując nowe zachorowania zwierząt.
Typ D – wiele z tego rodzaju obecnie klasyfikuje się do enterokoków.
Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae)
Tzw. dwoinka zapalenia płuc, stale towarzyszy człowiekowi. Zamieszkuje gardło i jamę ustna, czasem w jelicie i skórze. W razie osłabienia odporności atakuje drogi oddechowe. Są to tak zwane typowe zapalenia płuc. Poza tym powoduje zapalenie ucha środkowego, zatok, otrzewnej, oskrzeli i opon mózgowo-rdzeniowych, a u dzieci nawracające katary.
Paciorkowce zieleniejące – (Streptococcus viridans i inne)
Pospolicie występuje w na powierzchni zębów i błon śluzowych, kontroluje kolonizację innych bakterii.
Systematyka paciorkowców jest zmieniana wraz z ich coraz lepszym poznawaniem. Do tej pory opisano około 50 gatunków.
Rozpoznanie i leczenie zakażeń pneumokokami
Gwałtowny wzrost temperatury nawet po niewielkim zranieniu albo w przebiegu zapalenia gardła pozwala zakładać zakażenie pneumokokiem. W leczeniu innych specyficznych chorób paciorkowcowych skuteczna jest zwykle penicylina lub inne antybiotyki o dużym spektrum działania, podane w ciągu pierwszych 3 dni od zakażenia. Jeżeli leczenie następuje później i bakterie wydzielają już toksyny, najskuteczniejsza jest klindamycyna.
Leki powinny być podawane domięśniowo lub dożylnie. Wszystkie martwe tkanki muszą być usunięte chirurgiczne, niekiedy konieczna jest amputacja kończyny. Bardzo ważne w zapobieganiu jest dezynfekowanie wszelkich ran powstałych na skórze.
