Chlamydie to jedne z najmniejszych bakterii. Ich komórki mają przeważnie kształt kulisty, choć zależy on od fazy cyklu rozwojowego. Zaliczane są do bakterii gramujemnych, wyróżniają się jednak budową ściany komórkowej. Otóż nie zawiera ona mureiny, typowej dla bakterii gramujemnych, zamiast tego tworzą ją białka bogate w cysteinę. Powstawanie mostków dwusiarczkowych nadaje ich ścianie komórkowej znaczną sztywność. Chlamydie potrzebują warunków tlenowych i nie rosną na sztucznych pożywkach. Można je hodować w zarodkach kurzych, rosną też w hodowlach tkankowych.
Do rodzaju Chlamydia zalicza się bakterie kilku rodzajów szczepów, w szczególności z rodzajów Chlamydia, Chlamydophila i Parachlamydia.
Chlamydie w organizmie
Chlamydie to pasożyty wewnątrzkomórkowe – do tego, by mogły rosnąć potrzebują innych komórek żywych. Żerują na człowieku i zwierzętach, zwłaszcza ptakach. Ich procesy biologiczne są bardzo uproszczone, właśnie szczególnie chlamydie nie są zdolne do syntezy ATP i muszą go pobierać od komórek, w których żyją (są pasożytami energetycznymi). Z tego powodu przez pewien czas uważano je za wirusy lub formy pośrednie pomiędzy bakteriami i wirusami.
Wyjątkowy jest też cykl rozwojowy chlamydii. Poza komórkami gospodarza występują w postaci bardzo małych, sztywnych kulistych komórek, zwanych ciałkami elementarnymi. Mają wówczas średnicę około 0,2 – 0,3 mikrometra i są nieaktywne metabolicznie. Taka postać przypomina nieco spory innych bakterii, jednak spory są inaczej zbudowane. Chlamydia, kiedy napotyka komórkę gospodarza, pozwala, by ta dokonała jej fagocytozy, tzn. pożarcia.
Chlamydia trafia do fagosomu – specjalnego osłabionego przedziału w komórce. Kolejnym etapem pożarcia chlamydii przez komórkę eukariotyczną zlanie się fagosomu z lizosomem, organellą zawierającą enzymy trawienne. Tymczasem chlamydia nie dopuszcza do połączenia fagosomu z lizosomem i tym samym unika strawienia. Pozostaje w fagosomie i zaczyna rozbójniczo czerpać z zasobów komórki.
Rozwija się bardzo prędko. Już po kilku godzinach chlamydia, która miała do tej pory postać ciałka elementarnego, powiększa się i przekształca w tzw. ciałko retikularne – jest to jej postać wewnątrzkomórkowa. Teraz ma już jakiś 1 do 1,5 mikrometra średnicy. Jej komórki są dosyć delikatne, metabolicznie aktywne i mogą się dzielić, ale nie są jeszcze zakaźne.
Następnie zaczyna się rozmnażać. Po jakimś czasie potomnych chlamydii jest bardzo dużo, zaczynają przekształcać się w ciałka elementarne i wreszcie nabrzmiały od nich fagosom pęka. Komórka gospodarza również ulega lizie i chlamydie – w liczbie kilkuset ciałek elementarnych – uwalniają się na zewnątrz gotowe zakażać następne komórki.
Przykładowe choroby wywoływane przez chlamydie
Chlamydophila pneumoniae wywołuje atypowe zapalenie płuc. Bywa przyczyną zapalenia oskrzeli. Jej obecność w tzw. pytce miażdżycowej wskazuje na jej udział w powstawaniu chorób układu krążenia. Przypuszcza się, że wywołuje też zapalenie stawów – być może 10% przypadków. Wykazano związek tej bakterii z innymi ostrymi chorobami górnych dróg oddechowych, m.in. z zapaleniem zatok i ucha środkowego. Chlamydie wywołują też tzw. kąpielowe zapalenie spojówek przenosząc się przez wodę w basenie.
Chlamydia trachomatis wywołuje przenoszone drogą płciową nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, ziarniaki weneryczne czy zakażenie odbytnicy w wyniku stosunków analnych. U kobiet powoduje śluzowo ropne zapalenie szyjki macicy, u mężczyzn zapalenie gruczołu krokowego i najądrzy. W krajach tropikalnych o niskim standardzie sanitarnym odpowiada za ciężką chorobę rogówki i spojówek – jaglicę.
Chlamydophila psittaci wywołuje u ludzi ornitozę. Jest to zapalenie płuc szerzące się drogą kropelkową lub przez uszkodzoną skórę. Naturalnym gospodarzem tej bakterii są ptaki, ludzie zarażają się najczęściej przez ich odchody.
Chlamydie a nowotwory
Bardzo ważnym odkryciem naukowym było powiązanie działania chlamydii z powstawaniem komórek nowotworowych. Przyjrzyjmy się temu procesowi.
Komórki człowieka ulegają apoptozie, czyli zaprogramowanej śmierci. Jest to proces fizjologiczny, potrzebny do prawidłowego działania organizmu. Dzięki niemu zużyte albo uszkodzone komórki są usuwane. Tutaj na scenę wkraczają chlamydie – tak jak inne bakterie, wykształciły one różne mechanizmy hamujące programowaną śmierć komórki. Przez to chore komórki zamiast obumrzeć dalej funkcjonują rozszerzając zakażenie i odpowiedź przeciwzapalną.
Jest to otwarta droga do nasilania się zmian patologicznych prowadzących do nowotworów. Badania wykazały, że zakażenie Chlamydia trachomatis u kobiet w postaci zapalenia szyjki macicy prowadzi, jako jeden z głównych czynników, do raka szyjki macicy. Natomiast przewlekła postać zapalenia płuc wywołana przez Ch. pneumoniae jest przyczynkiem do rozwoju nowotworów płuc.
Chlamydie hamują apoptozę bezpośrednio uszkadzając białka (Bax), które gromadzą się na błonie mitochondrialnej, jako znak do rozpoczęcia śmierci komórki. Prawdopodobnie wykorzystują do tego również inne biochemiczne mechanizmy. Lepsze poznanie tych procesów może być pomocne w skuteczniejszym leczeniu zakażeń wywołanych przez Chlamydie.
