Legionella to bakteria gramujemna, należąca do Proteobacterii. Jej komórki mają kształt pałeczek, na których z boku wyrastają jedna lub wiele rzęsek, i są ruchliwe. Średnica komórek wynosi 0,3-0,9 mikrometra, a ich długość od 2 do ponad 20 mikrometrów, tak więc w świecie bakterii nie należą do najmniejszych.
Jest to bakteria tlenowa, oznacza to, że energię czerpie z utleniania różnych związków organicznych. Wykorzystuje zazwyczaj aminokwasy jako źródło węgla i energii. Nie utlenia ani nie fermentuje węglowodanów. Zarazek ten jest bardzo powszechny na świecie, a choroby powoduje tylko u znikomego procenta ludzi. Wiele osób ma przeciwciała świadczące o kontakcie z Legionellą. Istnieje jej wiele szczepów, z których część jest bardzo groźna, a inne są w ogóle niezjadliwe.
Legionella lubi wodę, zwłaszcza ciepłą. Występuje w wodach powierzchniowych, tam, gdzie docierają ciepłe wody ze ściekami – w sadzawkach, jeziorach, a nawet identyfikowano ją w strumieniach i wodach morskich. Obecna jest też wilgotnych glebach. Bardzo dobrze czuje się w warunkach panujących w kabinach prysznicowych. Odpowiadają jej nieprawidłowo utrzymane, niekonserwowane urządzenia klimatyzacyjne.
Jeżeli filtry zatrzymujące zanieczyszczenia i mikroorganizmy są rzadko wymieniane, roi się na nich od bakterii. Sprzyja temu obecność tlenu i ciepłej wody. Inne miejsca obecności tej bakterii to baseny, jacuzzi, fontanny, a nawet płyn do spryskiwaczy w samochodzie. Prawdopodobnie bakteria ta rozmnaża się także w jednokomórkowych eukariotych żyjących w wodzie. Być może to one stanowią podstawowy rezerwuar bakterii w przyrodzie.
Do rodzaju Legionella należy wiele szczepów wywołujących zakażenia u ludzi, jednak jakieś 80-90% z nich wywołuje rodzaj Legionella pneumophila. Cały czas odkrywane są nowe szczepy i na bieżąco zmienia się ich systematyka.
Historia legionelozy
Legionella pneumophila jest czynnikiem wywołującym poważną chorobę płuc – legionelozę. Inaczej nazywa się ją chorobą legionistów. Nazwa ta pochodzi od przypadku słynnej epidemii z roku 1976. Chociaż występowała już dawniej, wtedy pierwszy raz ja opisano. Dotknęła gości w jednym z hoteli w Filadelfii. Byli to kombatanci II wojny światowej, uczestnicy zjazdu organizacji Legion Amerykański. Skończyło się to śmiercią dla 34 spośród nich i spowodowało powstanie paniki i bankructwo hotelu.
Potem odnotowywano występowanie legionelozy w kilkunastu krajach, m.in. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Norwegii czy Hiszpanii. Było to na początku XXI wieku. Podobnie jak poprzednio ogniska epidemii dotyczyły zazwyczaj klimatyzowanych miejsc publicznych, a część zachorowań kończyła się śmiercią. Nagłaśnianie tych przypadków w mediach prowadziło do wybuchów paniki.
Charakterystyka chorób wywołanych przez Legionellę
Legioneloza – dotyka w głównej mierze osoby korzystające ze wspólnych pryszniców, przebywające w szpitalach, hotelach, pracujące na halach produkcyjnych. Można jednak się nią zarazić także w domu, np. ze wspomnianego już klimatyzatora lub z domowej sieci wodociągowej.
Legionella atakuje układ oddechowy, szczególnie osób z obniżoną odpornością. Początek choroby jest nagły. Po 2 do 5 dniach od zakażenia pogarsza się samopoczucie, pojawiają się nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy i mięśni, a także wysoka gorączka (nawet do 40 stopni) i dreszcze. Dochodzi do zaburzeń świadomości. Kaszel na początku jest suchy, potem nasila się coraz bardziej i powoduje odksztuszanie plwociny, nawet krwawej.
Wraz z rozwojem choroby następuje zaburzenie czynności wątroby i nerek. U osób z mniej sprawnym systemem immunologicznym Legionella bywa przyczyną ciężkiego, potencjalnie śmiertelnego zapalenia płuc (jest to tzw. atypowe zapalenie płuc). Wskaźnik śmiertelności wynosi tu 30-50%. Szczególnie podatni są biorcy przeszczepów narządów. W Polsce zachorowania na legionelozę rejestruje się dopiero od 2002 roku, ich liczba wynosi od kilkudziesięciu do kilkuset zachorowań rocznie.
Gorączka Pontiac – jest to łagodniejsza postać choroby. Zazwyczaj nie dochodzi do tak ciężkich uszkodzeń jak w legionelozie, jeśli organizm chorego jest mocniejszy i układ odpornościowy lepiej walczy z bakterią. Objawy przypominają grypę, ogólne osłabienie przeradza się w bóle mięśni i stawów, podwyższoną temperaturę i dreszcze. Kaszel występuje tylko suchy. Po kilku dniach choroba ustępuje sama.
Legionella atakuje też, choć rzadziej, mięsień sercowy, nerki lub wątrobę. Takie choroby powodują ciężkie uszkodzenia narządów i są zazwyczaj śmiertelne.
Legionella a układ immunologiczny
Bakteria ta wykształciła specyficzny sposób unikania zniszczenia przez komórki odpornościowe gospodarza. Otóż wnika do wnętrza makrofagów i tak zmienia ich funkcjonowanie, że może swobodnie mnożyć się w we wnętrzu ich siateczki wewnątrzplazmatycznej i mitochondriów. Już w parę minut po zainfekowaniu makrofaga szorstka siateczka wewnątrzplazmatyczna przyczepia się do fagosomu, czyli właśnie do organelli w której miało dojść do strawienia bakterii. W następstwie tego fagosom bakterii staję się częścią siateczki, w której już niezagrożona bakteria może się rozwijać.
Zwalczanie Legionelli
Legionelozę leczy się antybiotykami, z uwagą, że Legionella produkuje beta-laktamazę – enzym uodparniający ją na antybiotyki z grupy cefalosporyn i penicylin. Konieczna do zapobiegania epidemiom jest surowa kontrola warunków higieniczno-sanitarnych i wykonywanie badań wody pitnej pod kątem obecności w niej bakterii.
