Opryszczka jest chorobą wirusową. Wywołują ją dwa rodzaje herpeswirusa: HSV-1 i HSV-2. Mają one dużo cech wspólnych, szczególnie w zakresie właściwości biologicznych, lecz różnią się na tyle, że sklasyfikowano je oddzielnie. Są spokrewnione z wirusem półpaśca i ospy wietrznej.
Wirus opryszczki jest bardzo zakaźny, prawdopodobnie 90% społeczeństwa jest jego nosicielem. Do kontaktu z nim dochodzi już u prawie 80% dwulatków. Niezależnie czy pierwsza infekcja dała objawy, wirus wycofuje się na obrzeża dróg nerwowych, przeważnie twarzy, dlatego często objawia się na ustach. Tak ukryte zarazki umykają uwadze przeciwciał krwi. Opryszczka budzi się ponownie w momencie osłabienia układu immunologicznego. Dzieje się tak podczas przeziębienia, nadmiernego nasłonecznienia, przy zmianach klimatu, a także podczas wysiłku fizycznego i psychicznego oraz w trakcie menstruacji.
Wirus opryszczki w naturalny sposób nie zakaża zwierząt.
Objawy opryszczki
Nie ma ostrej granicy między zespołami chorobowymi wywołanymi przez HSV-1 i HSV-2. Wszystkie one mogą być wywołane przez każdy z tych wirusów, lecz jako ogólną zasadę przyjmuje się, że pierwotne zakażenia HSV-1 dotyczą przede wszystkim górnej części ciała i obejmują jamę ustną i gardło lub skórę twarzy. HSV-2 jest częściej, choć nie wyłącznie, przyczyną zakażeń narządów płciowych. Zmiany przyjmują formę pęcherzyków, które zawierają dużą ilość zakaźnego wirusa.
Opryszczka – skóra
Pierwotne zakażenia skóry są częste u personelu służby zdrowia, ponieważ ma ona nagminny kontakt w wydzielinami z jamy ustnej. Wiele ludzi wydala HSV w wydzielinach układu oddechowego i ślinie, tak więc np. pielęgniarki, zwłaszcza zajmujące się pacjentami po tracheostomii oraz stomatolodzy narażeni są na opryszczkową zanokcicę – wirusową zmianę na palcu, która jest bardzo bolesna, lecz goi się samoistnie. Należy unikać otwarcia takich pęcherzyków, ponieważ zamiast ropy zawierają one materiał martwiczy i rozcięcie sprzyja rozprzestrzenianiu się zakażenia. Najlepszym środkiem zapobiegawczym przeciw zanokcicy opryszczkowej jest używanie rękawiczek ochronnych.
U sportowców, np. zapaśników zdarzają się zmiany skórne zwane herpes gladiatorum. Powstają w wyniku kontaktu z innym zawodnikiem, zakażonymi matami lub innym przedmiotami.
Szczególnie podatni na zakażenie opryszczką są chorzy na egzemę. Wywołuje on u nich dokuczliwą, a bywa, że i śmiertelną chorobę zwaną wypryskiem opryszczkowym.
Opryszczka narządów płciowych
Z racji tego, że większość ludzi zostaje zakażona HSV-1 w pierwszych latach życia, zakażenie narządów płciowych jest najczęściej nabywane jako epizod początkowy niż jako rzeczywiste zakażenie pierwotne. U mężczyzn objawia się to jako grupa pęcherzyków na prąciu. Zmiany mogą też występować wewnątrz cewki moczowej, powodując dysurie (bolesne oddawanie moczu z uczuciem pieczenia).
Opryszczkowe zapalenie odbytnicy występuje niekiedy u homoseksualistów, u nich również nierzadko dochodzi do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. U kobiet zmiany występują na wargach sromowych, pochwie i kroczu. Czasami rozciągają się na wewnętrzną powierzchnię ud. Możliwe jest też zapalenie szyjki macicy ze zmianami pęcherzykowymi. U obu płci wyraźnie zaznaczona jest limfadenopatia pachwinowa, połączona często z gorączką i złym samopoczuciem. Po ataku pierwotnym przychodzą nawroty, które chociaż mniej groźne, mogą być częste. Powodują one niemożność aktywności płciowej i wyczerpanie psychiczne.
Dyskutowana jest zależność pomiędzy zakażeniem wirusem opryszczki szyjki macicy a rakiem szyjki macicy. Z pewnością istniej współzależność między występowanie obu chorób, lecz nie można stwierdzić z pewnością, że HSV jest czynnikiem przyczynowym tego raka, chociaż badania naukowe wykazały obecność sekwencji DNA wirusa HSV w komórkach rakowych. Wiele innych czynników odgrywa tu jednak równie istotną rolę.
Opryszczka oczna
Prawie zawsze zakażenie powoduje HSV-1. Objawem opryszczkowego zakażenie rogówki i spojówki są drzewiaste owrzodzenia, zwane tak z powodu swojego rozgałęzionego kształtu. Może też dojść do zajęcia zrębu rogówki (tarczowate zapalenie rogówki). Innym poważnym powikłaniem może być zapalenie tęczówki i ciałka rzęskowego. Nieleczone nawracające opryszczkowe zapalenia spojówki i rogówki powodują znaczne uszkodzenie oka, z bliznowaceniem rogówki i utratą wzroku.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
To pierwsze jest czasami komplikacją zakażenia układu płciowego i nie zagraża z życiu, w przeciwieństwie do zapalenie mózgu wywołanego przez wisus opryszczki. Niesie ono wiele następstw neurologicznych po okresie ostrym. Może dotknąć każdą grupę wiekową, wywołuje je zwykle HSV-1. Towarzyszą mu zmiany opryszczkowe w innych miejscach, ale częściej atakuje bez ostrzeżenia. Na początku jest to złe samopoczucie i kilkudniowa gorączka, potem dochodzi ból głowy i zmiany w zachowaniu. Zaburzenia przytomności przechodzące w śpiączkę są oznakami ciężkiego stanu. Nie leczone prowadzi w 70% do śmierci, u pacjentów którzy przeżyli pozostają następstwa neurologiczne, włącznie z zaburzeniami psychicznymi.
Zakażenia noworodków
Wywoływane przez HSV-2, nabywane są podczas przejścia dziecka przez kanał rodny.
Zakażenia u osób z obniżoną odpornością
Groźne są dla pacjentów z chorobą nowotworową lub podczas terapii cytotoksycznej. Chorzy na AIDS cierpią z ich powodu na poważne zakażenia okołoodbytowe.
Leczenie opryszczki
Lekiem z wyboru dla wszystkich postaci wymagających leczenia jest Acyklowir. Musi być podany we wczesnym stadium zakażenia, aby był w pełni skuteczny. Zakażenia oczu leczy się miejscowo. Z wyjątkiem ciężkich zakażeń układu płciowego pierwotne i nawracające śluzówkowo-skórne postacie opryszczki pospolitej zwykle nie wymagają specyficznego leczenia. Zmiany na twarzy powinny być osuszane kwasem bornym. Przy silnym świądzie i pieczeniu stosuje się chłodzące preparaty z cynkiem i garbnikiem. Z leków roślinnych sprawdza się tu melisa w maści lub nalewce.
