Choroba Heinego-Medina to zakaźna choroba wirusowa o bardzo groźnych skutkach. Jej inna nazwa – ostre nagminne porażenie dziecięce – przypomina, że kiedyś występowała dużo częściej. Starsze pokolenia pamiętają, jak wielkie spustoszenie siała wśród dzieci. W krajach strefy umiarkowanej przed nastaniem ery szczepień epidemie zachorowań następowały głównie w lecie, natomiast w strefie tropikalnej wirus jest całoroczny.
W wielu krajach rozwijających się nadal powszechnie występuje i może być stamtąd przywieziony, np. przez turystów. Założone przez WHO pozbycie się wirusa powodującego chorobę Heinego-Medina do 2000 roku nie zostało w pełni osiągnięte, chociaż niektóre kraje (USA, Kanada, Australia) i część starego kontynentu (Europa Zachodnia i Środkowa) uważa się za wolne od niego.
Co wywołuje chorobę Heinego-Medina
Odpowiedzialne za chorobę Heinego-Medina są 3 serotypy wirusa polio, należącego do enterowirusów. Replikują się tkance limfoidalnej gardła i jelit, dlatego też są rozprzestrzeniane są przez kaszel, kichanie i wypróżnianie. Najczęściej do zakażenia dochodzi na drodze fekalno-oralnej, rzadziej drogą oddechową.
Do ośrodkowego układu nerwowego wirusy dostają się po fazie wiremii (namnażania), rozprzestrzeniając się w nim wzdłuż aksonów. W typowym przypadku najsilniej atakowane są komórki rogu przedniego rdzenia kręgowego, co odzwierciedla jedna z innych nazw tej choroby – wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego.
Z powodu istnienia trzech typów wirusów i uodporniania się konkretnie na ten typ, który wywołał chorobę, na chorobę Heinego-Medina można zachorować nawet trzykrotnie.
Choroba Heinego-Medina – objawy
Większość zakażeń przebiega zupełnie bezobjawowo. Organizm radzi sobie z wirusem z pomocą odpowiedzi immunologicznej. Powstają swoiste immunoglobuliny klasy IgM, szybko zastępowane przez dłużej wytwarzane IgG. Istotną rolę w zapobieganiu reinfekcjom odgrywają przeciwciała IgG we krwi oraz IgA na powierzchni błon śluzowych. Przeciwciała skierowane przeciwko jednemu z trzech serotypów wirusa polio nie są jednak zdolne do ochrony przed pozostałymi serotypami, choć między typami 1 i 2 istnieje pewien stopień ochrony krzyżowej.
Jedynie u około 5% zakażonych osób pojawiają się kliniczne objawy. Początkowo są mało charakterystyczne, trwają parę dni (poronne polio). Są to:
- stany podgorączkowe
- ogólne osłabienie
- nieżyt górnych dróg oddechowychi
- inne objawy grypopodobne, biegunka, wymioty
Po krótkiej poprawie następuje:
- ponowny wzrost temperatury
- bóle głowy, mięśni i pleców
- sztywnienie karku i asymetryczne porażenia przy obniżonym napięciu mięśni
Jeszcze rzadziej (u 1%) wirus powoduje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, na które wskazują:
- silny ból głowy
- sztywność karku
- bóle i kurcze mięśni
- przejściowy niedowład kończyn (porażenia wiotkie na skutek zaatakowania niższych neuronów ruchowych)
Postać porażenna (1%) obejmuje trwałe zajęcie ośrodkowego układu nerwowego i porażenie mięśni.
Bardzo rzadkie przypadki śmiertelne są następstwem niewydolności układu oddechowego w wyniku porażenia przepony i mięśni klatki piersiowej.
W ostatnich latach opisano dodatkowo zespół postpolio dotyczący osób, które wiele lat wcześniej przebyły polio (nawet bezobjawowo). Dotyczy 1/3 do ½ chorych. Jego objawy to zmęczenie, bóle, osłabienie mięśni, niekiedy paraliż.
Okres wylęgania choroby Heinego-Medina wynosi 1-4 tygodni, a okres zarażania – od wystąpienia choroby do momentu, gdy w wydzielinach nie stwierdza się już obecności zarazków.
Choroba Heinego-Medina – badania diagnostyczne
Wstępne rozpoznanie choroby jest możliwe już na podstawie objawów klinicznych, niezbędne jednak są też badania dodatkowe, by wykluczyć inne schorzenia, np. zespół Guillaina- Barrego, stwardnienie rozsiane lub inne choroby nerwowo-mięśniowe. W razie podejrzenia choroby Heinego-Medina pacjenta należy poddać badaniu elektromiograficznemu oraz wykonać prześwietlenie klatki piersiowej i analizę czynności oddechowych. Obecność wirusa stwierdzana jest poprzez wymaz z gardła lub badanie stolca, ewentualnie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Choroba Heinego-Medina – szczepionka
Istnieją dwa typy szczepionek przeciw polio:
- Salka – podawana w serii zastrzyków. Szczepionka inaktywowana z martwych wirusów, otrzymana z płynu zakażonych hodowli komórek małpich, której zakaźność znosi dodanie formaliny.
- Zawiera wszystkie 3 serotypy wirusa polio.
- Sabina – żywa, atenuowana (osłabiona), podawana doustnie. Są to wyodrębnione formy wszystkich 3 poliowirusów pozbawione zdolności wywoływania choroby przy zachowanej zdolności do replikacji w ciele człowieka. Musi być ona stosowana z dużą ostrożnością, ponieważ może powodować stan chorobowy (porażenie wszczepienne) u osób z obniżoną odpornością.
Choroba Heinego-Medina – leczenie
Leczenie polio polega głownie na zwalczaniu objawów, ponieważ niemożliwa jest farmakologiczna eliminacja wirusa. W przypadkach ciężkich niezbędne jest stosowanie respiratora, w łagodnych natomiast – oczyszczanie górnych dróg oddechowych, by nie dopuścić do zalegania w nich wydzieliny. Niekiedy wykonuje się tracheotomię – zbieg nacięcia krtani ułatwiający dopływ powietrza do dróg oddechowych.
Jedną z ważniejszych form leczenia stanowi długotrwała fizykoterapia. U mniej więcej połowy pacjentów z porażenną postacią polio dochodzi do całkowitego wyzdrowienia, u 25% pozostaje niewielka niesprawność ruchowa, a kolejne 25% dotyka ciężkie inwalidztwo.
Pacjentom z chorobą Heinego-Medina wymagającym rehabilitacji ruchowej w specjalistycznych ośrodkach w celu poprawy sprawności mięśniowej może pomóc:
- Hydroterapia – pływanie w bardzo ciepłej wodzie zmniejsza napięcie ich mięśni i zwiększa zakres ruchomości w stawach. Wskazane są też wszelkie inne ćwiczenia w wodzie, np. rozciągające.
- Muzykoterapia – umożliwia przezwyciężanie bólu, ułatwia i usprawnia ruchy mięśni.
- Terapia zajęciowa – bardzo pomocna w poprawie napięcia i siły mięśni po ustąpieniu ostrej fazy choroby. Dla pacjentów o dużym stopniu niesprawności rehabilitanci przygotowują specjalny program.
