Enterowirusy to największa grupa wirusów z rodziny pikornawirusów. Są bardzo liczne (według obecnej taksonomii mają sporo ponad 200 serotypów) i wywołują wiele różnych typów zakażeń. Ogromna większość z nich jest chorobotwórcza dla człowieka.
Najbardziej rozpowszechnione są w krajach tropikalnych, w strefie umiarkowanej zakażenia są najczęstsze w miesiącach letnich. Sprzyjają im duże skupiska ludzkie, niektóre enterowirusy wywołują okresowe epidemie. Najbardziej narażone są dzieci oraz osoby dotknięte immunosupresją. Systematyka enterowirusów na przestrzeni ostatnich lat jest zmieniana zgodnie z najnowszymi badaniami.
Podział (systematyka) enterowirusów
Obecnie w obrębie rodzaju enterowirus wyróżnia się 12 gatunków wirusów. Poniżej one wraz z najważniejszymi serotypami:
- Enterovirus A (ludzki enterowirus A) – 25 serotypów m. in. wirusy Coxackie A2-A8, A10, A12, A14 i A16, enterowirus 71 i 76
- Enterovirus B (ludzki enterowirus B) – 63 serotypy m.in. wirusy Coxackie B1-B6 i B9, echowirusy E1-E7, E9-E21, E24-E27, E29-E33, enterowirusy 69, 73-75, 77-88, 93, 97 i 98.
- Enterovirus C (ludzki enterowirus C) – 23 serotypy m.in. wirusy Coxackie A1, A11, A13, A17, A19-A22 i A24, enterowirusy 95,96,99,102,104,105 itd., poliowirusy 1-3
- Enterovirus D (ludzki enterowirus D) – 5 serotypów: enterowirusy 68, 70, 94,111 i 120
- Enterovirus E (bydlęcy enterowirus A) – 4 serotypy m.in. BEV-E1 i BEV-E2
- Enterovirus F (bydlęcy enterowirus B) – 6 serotypów m.in. BEV-B1 i BEV-B2
- Enterovirus G (świński enterowirus B) – 16 serotypów m.in. PEV8-10
- Enterovirus H (małpi enterowirus A) – 1 serotyp – H1
- Enterovirus J (małpie enterowirusy) – 6 serotypów
- Rynovirus A (ludzki rynowirus A) – 80 serotypów
- Rynovirus B (ludzki rynowirus B) – 32 serotypów
- Rynovirus C (ludzki rynowirus c) – 55 serotypów
We współczesnych systemach klasyfikacji wirus zapalenia wątroby typu A nie jest już zaliczy do enterowirusów.
Drogi zakażenia enterowirusami:
Enterowirusy szerzą się głównie na drodze kropelkowej, pokarmowej lub kontaktowej.
Większość enterowirusów jest odporna na kwaśne środowisko żołądka. Na przykład w przypadku powszechnie znanej choroby polio wywołanej właśnie przez enterowirusy pierwotnym miejscem infekcji zachodzącej drogą pokarmową jest tkanka chłonna jelit i okoliczne węzły chłonne. Po namnożeniu się wirusa dochodzi do przejściowej wiremii (wiremia to ilość wirusa mierzona liczbą jego kopii RNA w mililitrze krwi) i przejścia wirusa do ośrodkowego układu nerwowego.
Wirusy wywołujące zapalenie spojówek przenoszone są wraz z wydzieliną z oka na rękach, odzieży czy ręcznikach. Zakażenia błon śluzowych górnych dróg oddechowych, spojówek i jelit są wynikiem zaatakowania komórek nabłonkowych przez wirusa. Natomiast w zakażeniach uogólnionych, gdzie zajęty jest ośrodkowy układ nerwowy, serce lub mięśnie występuje faza wiremii. Są to zakażenia ostre.
Destrukcja tkanek wywołana jest przede wszystkim bezpośrednio lizą, a część uszkodzeń może być spowodowana mechanizmami immunopatologicznymi, szczególnie w przypadku zakażeń wirusami Coxackie. Układ przez który wirus dostaje się do organizmu niekoniecznie zostanie w pierwszym rzędzie dotknięty chorobą.
Rynowirusy są enterowirusami wywołującymi przeziębienia i stany zapalne górnych dróg oddechowych, ucha oraz płuc.
Choroby wywoływane przez enterowirusy
Przykłady najczęstszych chorób wywoływanych przez entrerowisusy u ludzi:
- aseptyczne zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych – wirus Coxackie A i B, echowirus
- herpangina (opryszczkowe zapalenie gardła) – wirus Coxackie A, entorowirus 7
- ostre zapalenie spojówek – wirus Coxackie A-24, enterowirus 70
- poliomyelitis (choroba Heinego-Medina, wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego) – poliowirus
- pryszczyca – wirus Coxackie A-16
- zakaźne zapalenie mięśnia sercowego – wirusy Coxackie B1-B5
- zapalenie mózgu i rdzenia z mialgią – wirusy Coxackie typu B
- wysypki skórne – wirusy Coxackie i ECHO
- zakażenia okołoporodowe – w większości Coxackie B, ale również A i ECHO
- choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD) – wirus Coxackie, głównie typu A
- typowe przeziębienia – rynowirusy
Wiele zespołów klinicznych wywoływanych jest przez kilka różnych enterowirusów dlatego łatwiejsze jest sklasyfikowanie enterowirusów w odniesieniu do zaatakowanego narządu lub układu. I tak choroby serca i mięśni szkieletowych wywołują wirusy Coxackie A, w połączeniu z B i z ECHO, choroby układu pokarmowego głownie ECHO, a układu oddechowego oba typy Coxackie. Objawem występującym w wielu zakażeniach wirusowych jest wysypka na skórze lub błonach śluzowych. Przy enterowirusach może być ona plamista, grudkowo-plamista, pęcherzykowa lub pęcherzykowo-grudkowa, choć ten typ wirusów uznawany jest za wywołujący prawie każdy typ wysypki, z wyjątkiem krwotocznej.
Diagnostyka laboratoryjna zakażeń wywoływanych przez enterowirusy
W ostrej fazie choroby rutynowe są badania wymazów z gardła, kału i surowicy krwi. Wirusy mogą być wydalane tylko okresowo, dlatego też należy pobrać kolejne próbki, jeśli wynik badania pierwszej z nich będzie ujemny. Gdy choroba powoduje zmiany pęcherzykowe należy również z nich pobrać materiał, ponieważ w płynie pęcherzyków też występują wirusy.
Ponieważ enterowirusy występują tak powszechnie, szczególnie u dzieci, izolacja któregoś z nich nie stanowi w stu procentach dowodu, że właśnie ten wirus jest przyczyną choroby pacjenta. Należy uwzględnić zarówno dane kliniczne, jak i wyniki badań wirusologicznych i serologicznych. Wyjątkiem jest izolacja wirusa z płynu mózgowo-rdzeniowego, która stanowi niezbity dowód jego związku z zakażeniem ośrodkowego układu nerwowego.
Najbardziej miarodajną metodą diagnostyczną w przypadku zakażeń enterowirusowych jest oznaczenie wirusowego RNA metodą PRC (łańcuchowa reakcja polimerazy).
Leczenie zakażeń enterowirusami
Leczenie jest głównie objawowe, stosowne do danej jednostki chorobowej, najczęściej stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, a w przypadku rynowirusów antyhistaminowe, przeciwkaszlowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne (także domowe sposoby na przeziębienia). W cięższych jednostkach chorobowych typu zapalenie opon mózgowych lub mięśnia sercowego konieczne jest leczenie szpitalne.
U noworodków i u osób z niedoborami przeciwciał korzystny wpływ ma podanie preparatów immunoglobulinowych. Żaden z wirusów nie jest wrażliwy na chemioterapię. Nie ma też szczepionek przeciw tym wirusom, oczywiście z wyjątkiem polio, jednak nie ma na nią lekarstwa, jeśli już wystąpi.
Zapobieganie zakażeniom polega na działaniach z zakresu higieny, zwłaszcza tych które zmniejszają ryzyko rozprzestrzeniania się wirusów na drodze fekalno-oralnej. Obejmują właściwe postępowanie z żywnością i wodą pitną, zabezpieczenie ścieków, ale także działania indywidualne, takie jak mycie rąk i przeprowadzanie dezynfekcji.
